چکیده:
استان زنجان بخشی از گسترۀ ناهموار شمال باختری ایران است که با مساعدت عرض جغرافیایی، ارتفاع و جهتگیری ناهمواریها در مسیر سامانههای بارشزای غربی است. با حرکت خاور سوی موجهای کوتاه در بستر موج مدیترانه و تناوب فرازها و فرودها، امکان تغذیۀ سامانههای پدیدآورندۀ بارشهای سنگین از پهنههای آبی هم عرض فراهم است. دراین تحقیق با هدف تعیین سامانههای عامل این بارشها در ترازهای میانی وردسپهر و پایینی؛فرض«دریای مدیترانه به عنوان مهمترین خاستگاه تامین کنندة نماین بارشها» آزمون شد. برای انجام این آزمون در مرحلۀ نخست، مقادیر بارش روزانة 9 ایستگاه داده سنجی جوّی داخل و پیرامون استان برای ماههای فروردین، اردیبهشت و خرداد از سامانة دادههای محیطی سازمان هواشناسی تهیه شد. تنظیم جداول روزانة بارشها بر مبنای آستانة 30 میلیمتر در روز، امکان استخراج 13 مورد بارش سنگین را فراهم کرد. بررسیها،گویای رخداد بیشترین فراوانیها درفروردینماه بود. در مرحله دوم، بر پایة معیارهای دوام روزانۀ بارندگی، جمع مقادیر ایستگاهها طی روزا و جو نیز فراوانی ایستگاههای درگیر، 8 موج بارندگی به عنوان بارندگیهای شاخص تعیین شد. آخرین مرحلة تحقیق تهیۀ دادههای فشار تراز دریا، ارتفاع، دما، نم نسبی و ویژه، بادهای مداری و نصفالنهاری از مرکز جهانی دادهکاوی و نهایتا رسم الگوهای روزانه این دادهها بود. نتایج تحلیل نقشههای وضع هوا طی روزهای بارندگی سنگین، گویای سمت یابی شار رطوبت در لایة زیرین پوشسپهر از خاور دریای مدیترانه روی استان بود. همچنین نتایج گویای تشکیل هستههای نم نسبی 80 درصدی روی سرزمین طی روزهای بارندگی بود. واکاوی فرضیۀ تحقیق، مشخص نمود که بیشترین فراوانی بارندگیهای سنگین استان زنجان طی بهار در فروردینماه رخ دادهاند و دریای مدیترانه در میان پهنههای آبی پیرامون ایران، مهمترین نقش را در شار رطوبت برای بارشهای سنگین شاخص استان داشته است.
One part of North-western Iran is Zanjan Prov. It receives the moisture of western weather systems. These systems are affected from latitude, height and the direction of mountains. The east-ward replacement of western and short air waves that are separated from Mediterranean one as a principal wave and so, the recurrence of trough and ridge can obtain enough moisture for the Heavy Rainfalls of Zanjan Province (hereafter HRZP) from Mediterranean as nearest sea one. Our aim was the determining of precipitable weather system that caused HRZPs. As a hypothesis we bring up Mediterranean Sea is the principal resource for heavy rainfalls in Zanjan Province. In first stage, we extracted the daily rainfall amounts for 9 weather stations inside and outside the province during spring season including April, May and June. When the daily tables of rainfalls set based on equal to 30 mm/day and more, we could determine 13 heavy rainfalls. Results showed April had most heavy rainfalls. In second stage, we determined 8 HRZPs based on their duration, the cumulative amounts of weather stations during peak days and the frequency of recorded ones. During final stage, we designed daily weather charts based on atmospheric data including slp, hgt, air, rhum, shum, uwnd and vwnd from NCEP/NCAR. Programming was accomplished in C++ software and modeling in GrADS and Surfer ones. The analysis of designed models showed water vapor has flowed from Mediterranean Sea toward study area in lower troposphere (750 HPA) during rainy days. So, we found the cores of maximum relative humidity (more than 80 percent) over study area during rainy days. It was detected that the most of HRZPs happened during April and the Mediterranean Sea is the principal resource of water vapor for them.
خلاصه ماشینی:
واکاوي فرضيۀ تحقيق ، مشخص نمود که بيشترين فراواني بارندگي هاي سنگين استان زنجان طـي بهـار در فروردين ماه رخ داده اند و درياي مديترانه در ميان پهنه هاي آبي پيرامون ايران ، مهم ترين نقش را در شار رطوبـت بـراي بـارش هـاي سـنگين شاخص استان داشته است .
در اين تحقيق ، هدف آن است که با تعيين سنگين ترين بارش هاي استان زنجان طي دهۀ اخير، تأثيرات ارتفاع تراز ٥٠٠، موقعيت رودبادهاي غربي تراز ٢٥٠ ، هسته هاي نم نسبي، نم ويژه و سمت و سرعت باد تراز ٧٠٠ هکتوپاسـکال طي روزهاي رخداد و روزهاي اوج مدل سازي شود.
)به تصویر صفحه رجوع شود) شکل ٤: الگوي موقعيت مقادير هسته ها و بيشينه هاي نم ويژه در تراز ٧٠٠ هکتوپاسکال بر حسب گرم بر کيلوگرم طي روزهاي اوج بارش بررسي شرايط همديد رودبادها رودبادها با جريان بادهاي غربي همراه هستند و بنا به نظر تامپسون (١٣٨٢: ١٩٥) به عنوان محل تراکم انـرژي جنبشـي جو شناخته ميشوند.
)به تصویر صفحه رجوع شود) شکل ٦: الگوي موقعيت رودبادها در تراز ٢٥٠ هکتوپاسکال طي روزهاي اوج بارش هاي سنگين استان زنجان زمستان فصلي است که گاه رودباد قطبي به عنوان کنترل کنندة الگوهاي هواي تراز زمين در عرض هـاي ميـاني (قويـدل ؛ ١٣٨٩: ١٥٣) و رودباد جنب حاره در عرض هاي پايين تر با هم ادغام ميشوند؛ اين رخداد زماني اسـت کـه رودبـاد قطبـي بيشترين گسترش را تا عرض هاي جنوبي جغرافيايي يافته باشد.
Nash (Eds), Catastrophic Flooding, the Binghamton Symposia in Geomorphology International Series; No. 18, London: Allen and Unwind.