چکیده:
خشکسالی از جمله بلایای طبیعی است که در مقایسه با سایر پدیدهها، هم از نظر شدت و فراوانی وقوع و هم از نظر وسعت فضایی و میزان خساراتی که به بار میآورد، از اهمیت بیشتری برخوردار است. در این پژوهش دورههای متوالی خشکسالی هواشناسی و هیدرولوژیک، با استفاده از شاخص SPI و SDI در حوضههای صوفیچای و مردقچای، در جنوب شرق دریاچه ارومیه، بررسی شد و تاخیر زمانی بین وقوع دو خشکسالی مشخص شد. بدین منظور از دادههای 10 ایستگاه بارانسنجی و 7 ایستگاه هیدرومتری استفاده گردید. گستره و پهنه خشکسالیها در محیط ArcGIS بر اساس کمترین خطای میانگین مربعات، به روش کریجینگ و IDW ترسیم و روند خشکسالیها با آزمونهای منکندال کلاسیک و اصلاح شده بررسی شد. نتایج نشان داد که وقوع دو دوره خشکسالی هواشناسی طولانی مدت و شدید، منجر به وقوع همزمان خشکسالی هیدرولوژیک در این حوضهها شده است. بین خشکسالی هواشناسی و هیدرولوژیک در سطح 99 درصد ارتباط معنیدار وجود دارد که این ارتباط به صورت همزمان و سپس با یک ماه تاخیر قویتر است. بر اساس نقشه های پهنه بندی خشکسالی، شمال غرب منطقه مورد مطالعه پتانسیل بیشتری از نظر فراوانی و شدت وقوع خشکسالی هواشناسی دارد که در مدیریت منابع آب حائز اهمیت است.
Drought is a natural disaster, which its intensity and frequency of occurrence and the affected area and the amount of damage, is more important than other natural disasters. In this study, successive periods of meteorological and hydrological drought were investigated using SPI and SDI index in Sufi Chai and Mordagh Chai basins in the Southeast of Urmia Lake, and the time delay between the two occurrences was identified. Therefore, 10 rain gauges and 7 hydrometric station data was used. Range and area droughts in ArcGIS media were plotted according to the mean-square error minimum using methods of the kriging and IDW and also droughts trend was investigated by classic Mann-Kendall and modified Mann–Kendall droughts methods. The results showed that the occurrence of the two periods of severe and long-term meteorological drought has led to the simultaneous occurrence of hydrological drought in the basins. There is a significant correlation at 99% level between meteorological and hydrological droughts which is stronger for simultaneous occurrence and one month lag time. According to drought zoning maps, the Northwest region has more potential in the terms of frequency and severity of meteorological drought occurrence which is important in the water resources management.
خلاصه ماشینی:
در این پژوهش دوره های متوالی خشکسالی هواشناسی و هیدرولوژیک ، با استفاده از شاخص SPI و SDI در حوضه های صوفی چای و مردق چای ، در جنوب شرق دریاچه ارومیه ، بررسی شد و تاخیر زمانی بین وقوع دو خشکسالی مشخص شد.
بر اساس نقشه های پهنه بندی خشکسالی ، شمال غرب منطقه مورد مطالعه پتانسیل بیشتری از نظر فراوانی و شدت وقوع خشکسالی هواشناسی دارد که در مدیریت منابع آب حائز اهمیت است واژگان کلیدی: خشکسالی ، شاخص SPI، شاخص SDI، حوضه صوفی چای، حوضه مردق چای ١- استاد آب و هواشناسی ، دانشگاه تبریز sarisarraf@tabrizu.
هدف از این تحقیق مطالعه و بررسی شدت ، تداوم و فراوانی خشکسالی های هواشناسی و هیدرولوژیکی و وجود یا عدم وجود روند رژیم های بارش و دبی و همچنین تعیین تاخیر زمانی احتمالی وقوع این دو نوع خشکسالی برای مدیریت منابع آب در حوضه صوفیچای و مردق چای است که از مهمترین زیرحوضه های جنوب شرقی دریاچه ارومیه میباشد.
نتایج نشانگر افزایش شدت و تداوم خشکسالی ها در سال های اخیر و وجود تأخیر زمانی متفاوت ١ تا ٢ ساله بین وقوع خشکسالیهای هواشناسی و هیدرولوژیک است که دلیل این مسأله می تواند تغییر رژیم بارش و افزایش برداشت از 1 - Sellinger 2 - The Standardized Precipitation Index 3 - The Standardized Precipitation Evapotranspiration Index 4 - Yu and Shen 5 -Standardized Runoff Index 6 - Stream flow Drought Index منابع سطحی در بالادست حوضه باشد.