چکیده:
پدیده فرسایش و انتقال رسوب از جمله فرآیندهای هیدرودینامیکی مهمی است که بسیاری از سیستم های هیدرولیکی نظیر حو ضه های آبریز، رودخانه ها، سواحل و بنادر، سدها، پل ها، جاده ها، کشتزارها و تأسیسات عمرانی را متأثر می سازد. در این مقاله برای بررسی فرسایش کرانه رودخانه گلالی قروه به عنوان یک رودخانه ناپایدار، از نقشه برداری میدانی و گوگل ارث استفاده شد و پارامترهای مورفولوژی مجرا و میزان فرسایش کرانه رودخانه بر اساس شاخص تنش برشی نزدیک کرانه رودخانه (NBS) راسگن، بدست آمد. ارزیابی فشار برشی نزدیک کرانه در پیشبینی فرسایش بسیار با اهمیت است طوری که نشان دهنده توزیع انرژی جریان در مقطع عرضی مجرا بویژه کرانه مجرا میباشد و این توزیع نامتناسب انرژی جریان میتواند منجر به فرسایش کرانه شود. برای تخمین NBS از سه روش نسبت شعاع انحناء به عرض دبی لبالبی (Rc/Wbkf)، نسبت حداکثر عمق نزدیک کرانه به متوسط عمق دبی لبالبی (dnb/dbkf) و نسبت تنش برشی نزدیک کرانه به تنش برشی دبی لبالبی (tnb/tbkf)استفاده شد. نتایج نشان داد که در روش (Rc/Wbkf)، میزان فرسایشپذیری کرانه در اکثر مقاطع، متوسط تا خیلی کم بوده، در روش (dnb/dbkf) در اکثر مقاطع فرسایشپذیری کرانهها در حد کم بوده و در روش (tnb/tbkf)خیلی زیاد است که نهایتآ روش نسبت حداکثر عمق نزدیک کرانه به متوسط عمق دبی لبالبی (dnb/dbkf)با توجه به واقعیت صحت بیشتری نسبت به روش های نسبت شعاع انحناء به عرض دبی لبالبی (Rc/Wbkf) و نسبت تنش برشی نزدیک کرانه به تنش برشی دبی لبالبی (tnb/tbkf)دارند و برای رودخانی گلالی مناسب ترند.
There are seven methods for estimating NBS, which include: channel pattern and bar assessment, ratio of radius of curvature to bank-full width (Rc/Wbkf), ratio of pool slope to average water surface slope (Sp / S), ratio of pool slope to rifle slope (Sp/Srif), ratio of near-bank maximum depth to bank-full mean depth (dnb/dbkf), ratio of near-bank shear stress to bank-full shear stress (τnb/τbkf) and use of velocity profile/isovel/velocity gradients. In this article, three methods were selected for estimating Near Bank Stress (NBS); Rc/Wbkf, dnb/dbkf, τnb / τbkf and then according to these methods, the erosion of the Galali river banks were determined at different levels from very low to extreme. Results showed that in the method radius of curvature to bank-full width (Rc/Wbkf), the bank erosion was moderate to very low and in the method near-bank maximum depth to bank-full mean depth (dnb/dbkf) in most cross-sections, the bank erosion was low and in method near-bank shear stress to bank-full shear stress (tnb/tbkf) the bank erosion was very high. Also, curvature coefficient shows that the river is sinuosity in cross-sections 1, 2 and 3 and is a meandering river in cross-sections 4 and 5. Comparing the results and field observation shows that the method near-bank maximum depth to bank-full mean depth is acceptable. Finally, in the Galali river, results of near-bank maximum depth to bank-full mean depth (dnb/dbkf) for assessment of the bank erosion (NBS) is better than method radius of curvature to the bank-full width (Rc/Wbkf) and near-bank shear stress to bank-full shear stress (tnb/tbkf). The Galali river has low to moderate bank erosion potential. Also, the river is sinuosity in upstream and is meandering in downstream and according to field observation, bank erosion potential in downstream of the Galali river is more that upstream.
خلاصه ماشینی:
مقایسه روش های برآورد خطر فرسایش کرانه ای با استفاده از مدل NBS (مطالعه موردی : رودخانه گلالی قروه ) محمد مهدی حسین زاده ١، سمیه خالقی ٢*، میلاد رستمی 3 چکیده پدیده فرسایش و انتقال رسوب از جمله فرآیندهای هیدرودینامیکی مهمی است که بسیاری از سیستم های هیدرولیکی نظیر حو ضه های آبریز، رودخانه ها، سواحل و بنادر، سدها، پل ها، جاده ها، کشتزارها و تأسیسات عمرانی را متأثر می سازد.
نتایج نشان داد که در منطقه مورد مطالعه روش های تنش برشی و شاخص مقاومت نسبی بستر، تنها در مجراهای آبرفتی اهمیت 1 - Rosgen 2 - Bank Assessment for Non-point source Consequences of Sediment 3 - Bank Erosion Hazard Index (BEHI) 4 - Near Bank Stress (NBS) داشته و به نتایج آنها میتوان استناد کرد ولی در بازه های غیر آبرفتی نتایجی غیر واقعی دارد.
خالقی و ملکانی (١٣٩٤) در پژوهشی برآورد فرسایش کرانه رودخانه لیقوان چای با استفاده از شاخص تنش برشی نزدیک کرانه راسگن پرداخته اند که نتایج نشان داد که در روش ، میزان فرسایش پذیری کرانه در اکثر مقاطع به جز مقطع ١٠، کم تا خیلی کم بوده و در روش در اکثر مقاطع فرسایش پذیری کرانه ها در حد کم تا متوسط است .
)به تصویرصفحه رجوع شود) شکل ١: بازه مورد مطالعه تعداد ٥ مقطع عرضی در بازه مورد نظر از پل روستای شیروانه تا پل روستای گلالی به طول ٢,٧٩٤کیلومتر انتخاب شد (شکل ١) و اقدام به تهیه پروفیل های عرضی مجرا با استفاده از متر پارچه ای و شاخص نقشه برداری گردید و پارامتر هایی نظیر عرض دبی لبالبی، عمق متوسط دبی لبالبی و حد اکثر عمق در یک سوم کرانه ها اندازه گیری شد.