چکیده:
مهاجرت اعراب به ایران که از ابتدای فتوحات آغاز شده بود، در دورۀ امویان و عباسیان نیز تداوم داشت. تفاوت مهاجرت اعراب در دورۀ عباسی با دورههای قبل از آن در این بود که مهاجران این دوره را بیشتر علویان تشکیل میدادند. این مهاجرتها از ابتدای دورۀ عباسی شروع شد و با حضور امام رضا(ع) در ایران شدت بیشتری گرفت. مسئلۀ پژوهش حاضر تاثیر هجرت و ولیعهدی امام رضا(ع) بر مهاجرتهای علویان در دورۀ عباسی است. سوال این پژوهش آن است که مهاجرت امام رضا(ع) چه تاثیری بر مهاجرت علویان در دوره عباسی داشت؟. اطلاعات منابع گوناگون، گویای تاثیر بسیار هجرت امام رضا(ع) بر روند مهاجرت علویان با گرایشهای مختلف شیعی است. مهاجرت علویان به ایران در دو دوره و به دو صورت یعنی همزمان با هجرت امام رضا(ع) و پس از هجرت شکل گرفت. از این رو میتوان هجرت و ولیعهدی امام رضا(ع) را به عنوان عاملی مهم در شکلگیری، تداوم و گسترش مهاجرت علویان به مناطق مختلف ایران دانست و حتی برای آن در شکلگیری دولت علویان طبرستان نیز نقش و سهمی قائل شد. روش تحقیق در این پژوهش، توصیفیتحلیلی و شیوۀ گردآوری اطلاعات کتابخانهای و با استفاده از اطلاعات منابع مختلف تاریخی، رجال، انساب، فرق و مآخذ و تحقیقات جدید است. همچنین در این پژوهش سعی شد به جز رجوع به کتابهای متعلق به شیعه امامیه، به کتابهای فرقه زیدیه نیز استناد شود.
The migration of Arabs to Iran, which began at the beginning of the conquests, continued during the Umayyad and Abbasid periods. The difference between the Arab migration in the Abbasid period and the previous periods was that the immigrants of this period were mostly Alawites. These migrations started from the beginning of the Abbasid period and intensified with the presence of Imam Rida (as) in Iran. The subject of the present study is the effect of the emigration and guardianship of Imam Rida (as) on the Alawite migrations in the Abbasid period. The question of this research is what effect did the migration of Imam Rida (as) have on the migration of Alawites in the Abbasid period? Information from various sources indicates the great impact of the emigration of Imam Rida (as) on the migration of Alawites with different Shiite tendencies. The migration of the Alawites to Iran took place in two periods and in two forms, that is, simultaneously with the migration of Imam Rida (as) and after the migration. Therefore, the emigration and coronation of Imam Rida (as) can be considered as an important factor in the formation, continuation and expansion of Alawite migration to different parts of Iran, and even it played a role in the formation of the Alawite government of Tabarestan. The research method in this research is descriptive-analytical, and the method of collecting information is library and using the information of various historical sources, rijals, genealogies, sects and new sources and researches. Also, in this research, in addition to referring to the books belonging to the Imami Shiites, the books of the Zaydi sect were also cited.
خلاصه ماشینی:
در ايـن بيـن ، مقالاتـي همچـون «تبييـن مهاجـرت سـادات علــوي بــه ايــران ، بــا تاکيــد بــر ناحيــه خراســان » تاليــف رضايــي برجکــي و همــکاران (۱۳۹٦( نشـانگر آن اسـت کـه هنـوز سـوالات و ابهاماتـي دربـاره اهميـت و ميـزان تاثيرگـذاري هجـرت و وليعهـدي امـام رضـا ، بـه ويـژه تاثيـر آن بر سـير و رونـد مهاجـرت علويـان وجـود دارد.
۲. تداوم مهاجرت هاي علويان به ايران پس از هجرت امام رضا هجـرت امـام رضـا عامـل مهاجـرت بسـياري از علويـان بـا گرايش هـاي مختلـف بـه ايـران بـود؛ هـر چنـد برخـي پژوهشـگران نظـر مخالفـي دارنـد و نقـش ايـن عامـل را در مهاجرت هـاي علويــان چنــدان پــر رنــگ نمي داننــد.
در مقالــۀ «تبييــن مهاجــرت ســادات علــوي بــه ايــران ، بــا تاکيــد بــر ناحيــه خراســان » آمــده اســت : «مي تــوان گفــت در ســده هاي هشــتم و نهــم کــه گرايش هـاي شـيعي امامـي در ايـران رشـد کـرد نويسـندگان شـيعه سـعي کردنـد سرمنشـا ورود دسـته جمعـي سـادات را بـه جـاي قيـام علويـان کـه رنـگ زيـدي داشـت ، بـه سـفر امـام رضـا پيونــد دهند»(رضايــي برجکــي و همــکاران ، ۱۳۹٦: ٥۸).
حـال آنکـه قبـل از حسين بن حسـين و پـس از حضـور امـام رضـا در ايـران ، بسـياري از سـادات موسـوي و رضـوي بـه ايـن شـهر مهاجـرت کـرده بودنـد و خـود قمـي نيـز بـه مهاجـرت آنان اشـاره کـرده اسـت : «ديگـر از سـادات حسـينيّه از فرزنـدان موسـي بن جعفر عليهمـا السّـلام ۲ کـه بقـم آمدنـد فاطمـه بـود دختـر موسـي بن جعفر عليهمـا السـلام ، چنيـن گوينـد بعضـي از مشـايخ قـم کـه چـون امـام علـي بـن موسـي الرّضـا را از مدينـه بيـرون کردنـد تـا بمـرو رود از بـراي عقـد بيعـت بولايـت عهـد بـراي او فـي سـنة مأتيـن خواهـر او فاطمـه بنـت موسـي بن جعفـر س در سـنه احـدي و مأتيـن بطلـب او بيـرون آمد»(همـان :۲۱۳).