چکیده:
ادبیات عربی هیچگاه از حماسه به معنای یک ژانر ادبی مستقل با قواعد و هنجارهای مشخص، برخوردار نبوده است؛ اما گاه به اشعار و آثاری بر میخوریم که از مضامین و مؤلفههای حماسی برخوردار است. این اشعار بیشتر به صورت چکامههای بلندی هستند که مضمون حماسی در بخشهایی از این چکامهها - به ویژه زمانی که به فخر میپردازند- دیده میشود. در سرودههای شاعران شعر فتوحات در صدر اسلام، گاه با چکامهها و قطعههایی برخورد میکنیم که مؤلفههای حماسی در سراسر آن حضور چشمگیری دارد؛ از جمله شاعران این سبک قعقاع بن عمرو تمیمی را میتوان نام برد. اشعار او علیرغم اندک بودن و پراکندگی برای شناخت پارهای از مهمترین مؤلفههای شعر حماسی عربی کارساز است. موضوع برخورداری شعر عربی از حماسه از موضوعات مهم و چالشبرانگیز در پژوهشهای معاصر است. این پژوهش، ضمن تایید فقدان اثر بلند حماسی در ادبیات عربی، با هدف اثبات پارهای مضامین و بنمایههای حماسی وحکایتهای دراماتیک و پهلوانی در شعر عربی سامان یافته است. از این رو پژوهش حاضر کوشیده با روش توصیفی تحلیلی، سه شاخصۀ مهم ژانر حماسه را در اشعار قعقاع بن عمرو تمیمی، شاعر و مبارز نستوه عرب در زمان فتوحات اسلامی، تبیین و تحلیل نماید. نتیجه پژوهش نشان داد که شماری از اشعار حماسی قعقاع از مهمترین سازههای حماسی نظیر: جنگ و رزمآوری، قهرمان با تمام ویژگیهای حماسی آن و سبک پرطنین حماسی، برخوردار است؛ اما به دلیل رشد در محیطی واقعگرا و اسلامی از خصایص حماسههای اسطورهای مانند طلسم و جادو، اخترشناسی، وجود جانوران عجیب و اجنّه و پریان و عنصر پیشگویی بیبهره است.
Literature has never had an epic meaning, an independent literary genre with specific rules and norms; But sometimes we come across poems and works with epic themes and components. These poems are mostly in the form of long poems, the epic theme of which can be seen in parts of these chants, especially when they are proud. But in the poets of the conquests in the early days of Islam, we sometimes come across ode and fragments with epic components; Among the poets of this style can be named Qaqa ibn Amr Tamimi. His poems, being scattered, are useful for recognizing some of the most critical Arabic epic poetry components. Arabic poetry as an epic is one of the most vital and challenging topics in contemporary research. While confirming the lack of long epic works in Arabic literature, this study has organized to prove some epic themes and dramatic and heroic anecdotes in Arabic poetry. Therefore, the present study has tried to explain and analyze the three essential characteristics of the epic genre in Qaqa ibn Amr Tamimi's poems, an Arab poet and fighter during the Islamic conquests descriptive-analytical method. The research results showed that the epic poem of Qaqa has essential epic components such as war and warfare. With all its epic features and the resonant epic style, the hero, growing up in a realistic and Islamic environment, lacks the characteristics of mythical epics such as magic, astronomy, the existence of strange animals and demons, and divination.
خلاصه ماشینی:
نتیجه پژوهش نشان داد که شماری از اشعار حماسی قعقاع از مهم ترین سازه های حماسی نظیر: جنگ و رزم آوری ، قهرمان با تمام ویژگی های حماسی آن و سبک پرطنین حماسی، برخوردار است ؛ اما به دلیل رشد در محیطی واقع گرا و اسلامی از خصایص حماسه های اسطوره ای مانند طلسم و جادو، اخترشناسی، وجود جانوران عجیب و اجنه و پریان و عنصر پیشگویی بیبهره است .
اگر بخواهیم نمونه ای از اشعاری در مضمون حماسی را در ادب عربی نام ببریم ، بیتردید شعر شاعران فتوحات و به خصوص اشعار قعقاع از نمونه های بارز و درخور توجه این نوع ادبی است که از پاره ای از بارزترین عناصر حماسی نظیر جنگ ، قهرمان و سبک برخوردار است .
پایان نامۀ کارشناسی ارشد، در دانشگاه ام القری عربستان ، در رشته تاریخ با عنوان (١٩٨٩) «القعقاع بن عمرو التمیمی ودوره فی الفتوح الإسلامیة وأحداث عصر الراشدین » به قلم عبدالباسط مدخلی در دست است که نویسنده در آن به بررسی سیر تحولات تاریخی از پیش از قعقاع تا دوران حیات او پرداخته و بحث اصلی خود را بر جنگ های قعقاع و پیروزیها و رشادت هایی که او در مواجهه با دشمنان داشته متمرکز نموده و از شعرهای او سخنی به میان نیاورده است .
نتیجه ازآنچه در این نوشتار آمد نتایج زیر به دست میآید: موضوع نبرد در اشعار حماسی قعقاع ، زمینۀ گسترده ای برای بروز دلاوریها است ؛ چرا که به کارگیری آلات جنگی چون نیزه ، کمان و شمشیر و به تصویر کشیدن خون ها، اجساد و کشته ها، همچنین دقت شاعر در وصف صحنه های نبرد، باعث شده که صحنه جنگ در شعر او صورت حماسی به خود بگیرد.