چکیده:
تحولات چند دهه اخیر در اثر توسعه فناوریهای ارتباطی و ظهور شبکههای اجتماعی، رقیق شدن مرزهای جغرافیایی و در نتیجه، افزایش تبادلات و تعاملات و آمیختگیهای فرهنگی، نوعی همگرایی و شرایطی را پدید آورده که ارتباط با مردمان متعلق به فرهنگهای مختلف گریزناپذیر شده است. مدیریت موفقیتآمیز ارتباط در چنین شرایطی نیازمند مهارتهای جدیدی است که یکی از مهمترین آنها هوش فرهنگی است. هوش فرهنگی که ابزار سنجش توانایی افراد برای ارتباط مؤثر در محیطهای چندفرهنگی است، یکی از مفاهیم نسبتاً نو و پرتکرار در ادبیات ارتباطات میانفرهنگی در چند دهه اخیر است که توجهات فراوانی را به خود جلب کرده و پژوهشهای فراوانی در این زمینه به خود اختصاص داده است. در پاسخ به این پرسش مهم که آیا مفهوم و یا دانشواژه متناظر برای هوش فرهنگی در آموزههای اسلامی وجود دارد، قرآن کریم بهعنوان منبع اصلی اسلام، بهطور اجمالی مرور و «حکمت»، بهعنوان مناسبترین واژه قرآنی برای این منظور در نظر گرفته شد. البته ادعا این نیست که حکمت و هوش فرهنگی متناظر هستند بلکه باید گفت هوش فرهنگی یکی از دلالتهای بسیار آشکار و مهم حکمت بهشمار میرود. نقطه عزیمت پژوهش حاضر، آیه 125 سوره مبارکه نحل است که پیامبر اسلام را برای دعوت مردم به راه خدا، با استفاده از «حکمت» فرامیخواند. با استفاده از ظرفیتهای روش تفسیری، به ویژه روش معناشناختی و تحلیل بسامدیِ حکمت و برخی دیگر از مفاهیم همنشین و جانشین آن در قرآن کریم، این نتیجه حاصل شد که «حکمت»، که در سطوحی شکل موعظه و جدال احسن به خود میگیرد، میتواند به مثابه هوش فرهنگی، مبنای تعاملات اجتماعی مسلمانان در ساحت ارتباطات میانفرهنگی باشد.