چکیده:
توجه به مضامین حکیمانه و نه چندان دشوار سعدی، سبب شده است تا عنصر ادبی وصف و تصویر ادبی در حاشیه قرار گیرد و قوّت زبان سعدی در ترکیب جمله ها و عبارت ها مغفول بماند. اگر چه سعدی در زمانه ای می زیست که تصنع زبانی رواج داشت اما وی هوشمندانه شیوه ایی را برگزید که آراسته به زیور فصاحت و بلاغت و پیراسته از کاستی های لفظی و معنوی بود. ابیات سرشار از توصیف و تصویر وی که اغلب با تخیل و موسیقی و توازن آوایی و معنایی آمیخته است، خواننده را وا می دارد تا به زوایا و خفایای تجربه های سعدی وارد شود و به توانایی وی در توصیف و تصویر اذعان نماید. پژوهش حاضر، در مرحلة نخست به بررسی توصیف و انواع آن می پردازد سپس ابزارهایی (بلاغی و دستوری) را که سعدی در توصیف از آن ها بهره جسته است، در بیست غزل سعدی مورد مداقه قرار می دهد.
خلاصه ماشینی:
تشبیه بلیغ: زیباترین نوع تشبیه است که در آن ادات تشبیه و وجه شبه حذف میشود تا ساختاری معماگونه بیابد؛ مانند: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} در بیت فوق عشق به آتش و تدبیر به آب مانند شده که اگرچه شاعر به تعارض میان عشق و عقل و آب و آتش نظر داشته است اما به عنصر اختلافی ارکان تشبیه تاکید دارد که آب آتش را فرو مینشاند اما تدبیر قادر به اداره و کنترل سرکشی عشق نیست.
سعدی در تشبیههای بلیغ، از تشبیهی که طرفین آن عقلی باشد، کمتر استفاده میکند؛ زیرا در این گونه تشبیهات درک وجه شبه دشوار است؛ مانند «دولت حُسن» در بیت زیر: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} در غزلهای عاشقانة سعدی ترکیبهای تشبیهی که یکی از طرفین آن اعضای بدن انسان باشد، به وفور دیده میشود؛ مانند: گل رخسار، کمان ابرو، آتش روی و ...
این نوع تشبیه ارزش زیباشناسانه و هنری زیادی دارد: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} تشبیه مرکب از دیگر ابزارهای توصیف است که در غزلهای سعدی شمارگان وافری دارد.
{مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} این نوع از افزودههای صفت، همان صفتهای جانشین اسم هستند.
{مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} در این بیت درد صفت جانشین اسم است (برای عشق) و در جملة صله به بیدرمانی عشق و ناامیدی از درمان اشاره میشود.
جدول بسامد ابزارهای بلاغی و دستوری توصیف در بیست غزل سعدی (به تصویر صفحه مراجعه شود) نتیجه گیری کاربرد شگردها و ابزارهای بیانی توصیف در غزلهای سعدی، نشانگر توجه وی به تازگی و بدیع بودن توصیفاتش است.