چکیده:
از آثار ارزشمند ادب فارسی، کتاب «اسرار التوحید» است که شرح و گزارش رفتار، گفتار و کرامات عارف مردمداری است که در اوج نابسامانی های سیاسی، اجتماعی و مذهبی ظهور می کند و با کنش و رفتار و شیوه های تربیتی خاص خود،به دور از هر گونه خصومت و خشونتی مردم و مریدان را متوجه رفتار اشتباه خود کرده و ضد ارزش ها را به ارزش مبدل می کند.سنایی نیز از زمره صوفیانی است که درصدد کشف مفاهیم حقیقی و بطون آیات قرآنی برآمده و آنها را چنانکه خود فهمیده و شواهد و مستندات آن را نیز تأیید می کرده، شرح و تفسیر کرده است. سنایی شاعری عارف هست و شعر او در خدمت عرفان و دین قرار گرفته است. در این مقاله برخی از موضوعات دینی که مربوط به دینداری می باشد در حدیقه و اسرارالتوحید مورد توجه قرار گرفته است از جمله شاخصه های اصلی آن،وحدت ادیان،آزاداندیشی،تجرید،ترک خودبینی و تکبر،فنا،تقلیدگریزی، اعتقاد به توبه ، رحمت و مغفرت خداوند و دعوت به نیکی و خُلق خوب و ... می باشد.
From the valuable works of Persian literature, the book is "The Asrar Al-Tawhid", which describes and reports the behavior and speeches of the mystic of publicity.Which appears at the height of political, social, and religious dislocation, and, with its actions and practices and its special educational methods, has turned away from any hostility and violence people and disciples have realized their own wrong behavior and turned anti-values into worth he does. The Sanai is one of the Sufis who sought to discover the real concepts of the Qur'anic verses and interpreted them as they understood themselves and supported the evidence and documents.Sana'i is a mystic poet and his poem is in the service of mysticism and religion. Here are some religious issues that are related to religiosityAmong the main features of al-Tawhid are the main features of it: unity of religions, freedom of thought, abstraction, craziness and arrogance, mortality, imitation, belief in repentance, mercy and blessings of God, and inviting good and good people...
خلاصه ماشینی:
چون انسان با يقين قلبي و بصيرت و بينش اين سلوک را بپيمايد يقينا به اصل وحدت و يگانگي دست خواهد يافت : تا ترا در درون شمـار و شکـيست چه يکي دان چه دو که هر دو يکيست بـه چـراگـاه ديـو بـر ز يـقيـــن چـه و چنـد و چـرا و چـون را هيـن نـه بـزرگيـش هسـت از افـزونـي ذات او بــر ز چــنــدي و چــونــي (همان :٦٤) وي معتقد است هر کسي قابليت چشيدن طعم وحدت را ندارد : بـار توحــيد هـــر کـسـي نـکشــد طـعـم تـوحـيـد هـر خـسي نچشـد هـسـت در هــر مـکان خـدا مـعـبود نيسـت مـعبــود در مـکان مـحـدود (همان :٦٦) ويژگي هاي دينداري و دين ورزي از منظر ابوسعيد و سنايي دين داري (ايمان )، عبارتست از جاي گير شدن اعتقاد در قلب ، و اين کلمه از ماده (ء- م - ن ) اشتقاق يافته ، گويا شخص با ايمان ، به کسي که به درستي و راستي و پاکي وي اعتقاد پيدا کرده ، امنيت مي دهد، يعني آن چنان دل گرمي و اطمينان مي دهد که هرگز در اعتقاد خودش دچار شک و ترديد نمي شود.
وي به شدت از اين رذيلۀ اخلاقي منشأ گرفته از نفس پليد اماره متنفر است و همواره مخاطبين خود را دعوت به رها کردن آن مي کند : خـويشـتن را بـه آب ده کـه ز ما نـشـــود عـلــم آشــنـا دريـــا (سنايي، ١٣٨٧: ١٦٧) براي رسيدن به مقام وحدت بايد از هر آنچه غير حق است ، گذشت و رهايي يافت : هـر چـه جز حق بود تو آن مپذير دل ز اغـيـار جـملـگي بـر گـير (همان :١٦٧) - فنا يکي ديگر از اصل هاي اساسي تصوف بوسعيد اخلاص او و از خود رستن است .