چکیده:
تربیت عقلانی یکی از ابعاد مهم تربیت انسانی است؛ زیرا شرط توفیق در جنبههای دیگر، مانند عاطفی، اخلاقی و اجتماعی نیز معطوف به آن است. برای دستیابی به اهداف مهم این بعد تربیت، به ارایه الگویی در زمینه برنامه درسی تربیت عقلانی نیاز است. شناخت جایگاه تربیت عقلانی در برنامه درسی «دین و زندگی» دوره دوم متوسطه ایران و ارایه الگوی مطلوب آن، هدف اصلی پژوهش حاضر است و برای شناسایی الگوی مورد نظر، از روش دادهبنیاد استفاده شده است. حوزه مورد مطالعه این پژوهش، دیدگاه صاحبنظران رشتههای برنامهریزی درسی و فلسفه تعلیم و تربیت و معارف اسلامی بوده است. بر اساس روش نمونهگیری هدفمند، صاحبان آثار در این زمینه، شناسایی شدند و مورد مطالعه و مصاحبه قرار گرفتند. یافتههای پژوهش، ارایه الگوی تربیت عقلانی در درس دین و زندگی است. در این الگوی پیشنهادی، شرایط علی، عوامل زمینهای، عوامل مداخلهای، کنش و واکنشها و پیامدهای الگو تعیین شدند. الگوی پارادایمی طراحیشده میتواند به تحقق تربیت انسان و شهروند مطلوب بر اساس الگوهای اسلامی و رشد معنوی دانشآموزان منجر شود.
Intellectual education is one of the important dimensions of human education because achieving success in other aspects, including the emotional, moral and social aspects, depends on intellectual education. For achieving the important goals of this dimension of education, it is necessary to provide a model in the field of intellectual education curriculum. The main purpose of this study is to recognize the position of intellectual education in the curriculum of the "Religion and Life" subject in the second period of Iranian high school and to present its optimal model. The data-based method has been used for identifying the given model. In this study, the views of experts in the fields of curriculum planning, the philosophy of education and Islamic education have been used. Based on the purposive sampling method, the authors in this field were identified and interviewed. The research findings provide a model of rational education in the subject of “Religion and Life”. In the proposed model, causal conditions, contextual factors, interventional factors, actions and reactions, as well as the consequences of the model were determined. The designed paradigm model can lead to the spiritual growth of students and the realization of educating desired human and citizen based on Islamic models.
خلاصه ماشینی:
شناخت جايگاه تربيت عقلاني در برنامۀ درسي «دين و زندگي» دورۀ دوم متوسطۀ ايران و ارائة الگوي مطلوب آن، هدف اصلي پژوهش حاضر است و براي شناسايي الگوي مورد نظر، از روش دادهبنياد استفاده شده است.
تربيت عقلاني بهمعناي ايجاد شرايط مناسب براي پرورش قوۀ تفکر انسان است (ملکي، 1379، ص502)؛ و يکي از سازوکارهاي اساسي نظامهاي تربيتي در اين راستا، تدوين برنامههايي بهمنظور پرورش عقل فراگيران يا برنامۀ درسي عقلگرايانه است؛ اما ازآنجاکه برنامۀ درسي مقولهاي آميخته به فرهنگ است و با ضرورتها و اقتضائات فکري، اعتقادي و ارزشي رابطۀ قوي دارد، بايد با توجه به ويژگيهاي بومي براي طراحي آن اقدام کرد.
بنابراين، تمرکز بر تعليم و تربيت و برنامههاي درسي نشان ميدهد که يکي از عرصهها و وجوه اصلي تعليم و تربيت، حوزۀ «تربيت عقلاني» است و ازآنجاکه رسالت آموزش و پرورش و هدف اصلی دين و کتابهاي ديني، ارتقاي سطح عقل و رشد آن است، اين حوزه مستلزم مطالعات علمي گسترده است.
در اين تحقيق، دادهها با استفاده از کدگذاري باز، محوري و انتخابي مورد تجزيه و تحليل قرار گرفتند تا اينکه درنهايت الگوي مطلوب تربيت عقلاني در برنامۀ درسي دين و زندگي دورۀ دوم متوسطه طراحي شد.
2. يافتهها در اين پژوهش بهمنظور پاسخ به پرسش اصلي، يعني چگونگي دستيابي به الگوي مطلوب در تربيت عقلاني در برنامۀ درسي دين و زندگي دورۀ دوم متوسطۀ مدارس ايران، از رويکرد نظريۀ دادهبنياد استفاده شده است.
اهداف تربيت ديني يکي از شرايط علّي که موجب پديد آمدن برنامۀ تربيت عقلاني در آموزش و پرورش شده، اهدافي است که بر اساس تعاليم شريعت اسلام در منابع ديني در زمينۀ تربيت افراد وجود دارد.