چکیده:
سیدعبدالله بهبهانی در جریان نهضت تحریم تنباکو، به حمایت از قرارداد رژی و نقض حکم تحریم اقدام کرد. در این راستا، برخی اقدامات خاص وی، مانند دیدار با مسیولان انگلیسی، موجب انگشتنما شدن وی و ماندگاری نامش در تاریخ بهعنوان ناقض حکم تحریم گردید. نوشتار حاضر با روش تاریخی و بررسی دقیق گزارشها و اسناد، به توصیف و تبیین مواضع و اقدامات بهبهانی در نهضت تحریم تنباکو پرداخته است.
در نگاهی همدلانه، علت موضع و اقدامات وی را میتوان ناظر به دو مسیله دانست (که البته هر دو قابل نقد است): ۱. تشکیک در اصالت و نیز شرعی بودن حکم تحریم؛ ۲. توجه به منافع حاصل از اجرای قرارداد رژی و مضرات فسخ آن برای ایران. علیرغم آنکه بهبهانی روابط نزدیکی با امینالسلطان صدراعظم برقرار کرده بود و نیز تمایلاتی به مسیولان انگلیس و سیاستهای آن کشور داشت که نباید تاثیرگذاری این روابط و تمایلات را در مواضع بهبهانی نادیده گرفت، با این حال، ادعای اخذ رشوه از سوی بهبهانی برای مبارزه با حکم تحریم مورد تردید جدی است و موارد ارایهشده در این زمینه، توان اثبات چنین ادعایی را ندارد.
During the Tobacco Protest, seyyed Abdollah Behbahani supported Régie's contract and violated the ban on tobacco. In this regard, some of his activities such as visiting the British officials put him among the violators of the fatwa of prohibition of tobacco. Using a historical method and focusing on historical reports and documents, this paper seeks to review the Seyyed Abdollah Behbahani's stand on the Tobacco Protest. From an empathetic point of view, his action can be justified in two ways (both of which can be criticized, of course): I) Having doubts about the authenticity and legality of the fatwa II) Paying attention to the benefits of Régie's contract and the disadvantages of its termination for Iran. Despite the fact that Behbahani had established close relations with the Prime Minister Amin al-Sultan and also had interests with British officials and their policies, which their effects on Behbahani's ideas cannot be ignored, but the claim that Behbahani had received a bribe to oppose the fatwa is seriously questioned and the available evidences are not able to prove it.
خلاصه ماشینی:
علت نزديکي وي به انگليسيها نيز، در برخي تحليلها، مخالفتش با سياست تهاجمي روسية تزاري و همسويي تاکتيکهاي سياسي وي با سياست کلي انگلستان، بيان شده است (بهبهاني، 1387، ص 58ـ60)؛ اما اين مسائل باعث پذيرش جزئيات نقل مذکور و نکات قابل تأمل آن نميشود؛ اينکه آيا فردي چون مدير کمپانيِ بسيار مهم رژي (ارنستين)، در مدت يک ماه که از انتشار وسيع حکم تحريم تنباکو ميگذشت و پيامدهاي وخيمي را براي آن شرکت بر جاي گذاشته بود، نفهميده بود که منشأ حکم و مجتهد صادرکنندة حکم چه کسي و درکجا ساکن است؟ آيا «ارنستين» انگليسي، چنين فرد سادهاي بود که به صرف ادعاي يک عالم ديني از ميان دهها عالم تهران، باور کند او حکم به تحريم کرده و با اعلان حليت تنباکو از سوي همو، مشکلات عمده رفع ميشود؟ آيا ميتوان پذيرفت مبلغ قابل توجهي از سوي يک انگليسي کارآزموده، به صرف يک ادعا ـکه شواهد متعددي برخلاف آن ادعا وجود داشت ـ پرداخت شود؟ آيا بهبهاني تا اين اندازه ضعف شخصيت داشت که رسماً رشوه، آن هم از بيگانه و کافر دريافت کند؟ ترديد ذکرشده، صرفاً به معناي عدم پذيرش برخي جزئيات نقل فوق است؛ اما اقدامات بهبهاني بر ضد حکم تحريم و به نفع کمپاني رژي جاي ترديد نداشته، گزارشهاي متعدد در اين زمينه وجود دارد که به برخي از آنها اشاره ميشود: اعتمادالسلطنه در خاطرات روز دوم جماديالثاني مينويسد: «عصر ـ عليالغفله ـ وزيرمختار انگليس ورود به اطاق من کرد.