چکیده:
زبان در دو سویه خط و گفتار در ارتباط و تعاملهای اجتماعی نقش دارد. موضوع تعامل
و برهم کنش میان زبانها به خصوص در اثر مجاورت و همسایگی سرزمینی و اشتراک دینی
و تاریخ و گذشتۀ مشترک، امری بدیهی و تکاملی است. این پژوهش با هدف بررسی علل
برهم کنش و تاثیر ادبیات فارسی و عربی بر یکدیگر، با روش توصیفی و تحلیلی انجام
شدهاست. در این مقاله پس از ارائۀ مقدمه و مبانی نظری، پیشینه پژوهش بررسی شده، سپس
عوامل تاثیرگذار ادبیات عربی بر ادبیات فارسی و بالعکس مورد بحث و بررسی قرار
گرفتهاست. نتایج این بررسیها نشانداد که هیچ دو فرهنگی به اندازۀ عربی و فارسی بر
یکدیگر تاثیرگذار نبودهاند. این تاثیرات ابتدا از فرهنگ ایرانی به عربی و پس از آن و
متعاقب با پذیرش اسلام توسط ایرانیان، از فرهنگ عربی به ایرانی بود که البته شعر و ادبیات
از این تاثیر و تاثر سهم فراوان دارند. از جمله عوامل این تاثیر گسترده، میتوان به پذیرش
اسلام توسط ایرانیان و زبان دین اسلام یعنی زبان عربی، دخالت مستقیم ایرانیان در ادارة امور
حکومتی جهان اسلام بهویژه در روزگار عباسیان، الهام گرفتن شاعران عرب از شاعران
فارسی و گاه بالعکس، به عنوان منبعی اصولی و قابل استناد اشاره کرد. ضمن آن که موقعیت
جغرافیایی و همجواری ایران با کشورهای عربی بهویژه عراق و تبادلات فرهنگی و اقتصادی
را نباید از یاد برد.
خلاصه ماشینی:
پيشينه پژوهش دربارة ادبيات تطبيقي بين ايران و اعراب ، همچنين تأثير فرهنگ عربي بـر ادبيـات فارسـي، مقالات فراواني نگاشته شده است که بيان آن ها خارج از توان يک نويسنده در قالب صفحاتي محدود و مشخص است ؛ بنابراين تنها به ذکر برخي از آن ها بسنده ميکنيم : تورج زينيوند و ابوذر تکـش (١٣٩١)، در مقالـۀ «بازتـاب فرهنـگ و ادب عربـي در شـعر انوري»، بهره گيري انوري از زبان عربي را بيشتر در حوزة قـرآن و احاديـث و امثـال تـازي و تأثيرپذيري از برخي شاعران عرب ، به ويژه شاعران عصر عباسي دانسته اند.
محسن راثي (١٣٨٦)، در مقاله اي تحت عنوان «تـأثير زبـان و ادب فارسـي در زبـان و ادب عربي» به پرسش هايي چند در اين زمينه پاسخ داده اسـت ؛ از جملـه : چگونـه کلمـات و لغـات فارسي از پيش از اسلام و بعد از آن وارد زبان عربي شده و اسلوب و نگـارش عربـي تـا چـه اندازه تحت تأثير فارسي قرار گرفته است ؟ مضامين حکم و امثال از متون قديم ايراني چگونـه وارد زبان عربي شده و به چه کيفيت در نظم و نثر عرب به کار رفته است ؟ احمد اميري خراساني (١٣٨٣)، در پژوهشي با موضوع «برخي از عوامل ظهـور ادب عربـي در ادب فارسي، بعد از ورود اعراب به ايران » نتيجه گرفته که يکي از وقايع مهم تاريخ ايران ، حضور مسلمانان در ايران است که اثرات فراواني از جمله اجتمـاعي، فرهنگـي و سياسـي بـه همراه داشت که از جملۀ آن ها ميتوان به تبادل ميان ادبيات عربـي و فارسـي اشـاره کـرد.