چکیده:
در آثار شهریار از هرنوع وقالب که باشد؛ عشق و دلبستگی به سرزمین
مادری، آذربایجا ن، نکته ای نیست که از دید خواننده دقیق وصاحب ذوق
پنهان بماند. درتمام آثار وی-از هر نوع -حس وطن دوستی، دلسوزی برای
زادبوم وافتخار به وطن مادری دیده میشود. گاهی حسرت و دلشکستگی
یک تن وگاهی حسرت یک جمع به خاطر اجحاف و بیعدالتی که
ازطرف عدهای بیانصاف صاحب نفوذ بر اینان روا شمرده میشود؛ باعث
میشود که دل شاعربه درد آید ومنظومهای سروده شود. در دیوان ارجمند او
برشمردن فضایل اخلاقی وهنرهای آذربایجانیان با حظ ولذتی وافر صورت
گرفته است چنان که به نظر میآید شاعر بزرگ ما میخواهد توجه دلهای
بیدار و فضیلت جوی جهانیان را به یک کانون غنی فضیلت و هنر ودلاوری
یعنی آذربایجان متوجه کند ودر این معرفی از جان گرانمایه ی خویش مایه
میگذارد. او سرزمینی را معرفی میکند که کوه رود وجلگههایش زیبا،
فرزندانش دلیر، دانشور و هنرمند و آگاهند. زنان ودخترانش عفیف، پیرانش
باتجریه، مهربان وکاردان وجوانانش پرشور وغیورند.
خلاصه ماشینی:
به ويژه شعر هجايي ترکي که بهره موسيقايي بسيار غني دارد و تناسب آن با موسيقي آذربايجان نياز به يادآوري مؤکد ندارد و اوزان ها و عاشــئق هاي آذربايجان بهتر از هرکس ديگر گوياي اين بحث ورواني اين منظومه بر زبان وساز همه کشورهاي ترک زبان جهان شده اند: تورکون ديلي تک سوگيلي ايستکلي ديل اولماز ئوزگه ديله قاتسان بو اصيل ديل اصيل اولماز* 245 ئوز شعريني فارسا – عربه قاتماسا شاعير شعري اوخويانلار ائشيده نلر کسيل اولماز فارس شاعيري چوخ سؤزلريني بيزده ن آپارمئش صابير کيمي بير سوفره لي شاعيرپخيل اولماز تورکون مثلي فولکلوري دونيادا تک دي خان يورقاني کند ايچره مثل دير ميتيل اولماز -------------------- تورکي بير چشمه ايسه من اوني دريا ائله ديم بير سويوق معرکه ني محشر کبرا ائله ديم ** بير ائشئلتيدي سها اولدوزو تک گؤرسه نمز گؤز ياشئملا من اوني عقد ثريا ائله ديم اومودوم وار کي بو دريا هله اقيانوس اولا اونا ضامين بو زمينه کي مهيا ائله ديم عرفانا چاتماسا شعر وادب ابقا اولماز من ده عرفانه چاتئپ شعريمي ابقا ائله ديم ابديت له ياناشدئم دوغولا حافظه تاي شيرازئن شاهچراغئن تبريزه اهدا ائله ديم فيض روح القدس اولدي مدديم حافظ تک من ده حافظ کيمي اعجاز مسيحا ائله ديم قمه قداره لرآغزئندا ديل اولموشدي سؤگوش من سه وينج ائتديم اوني خ رجنخرما ائله ديم باخ کي حيدربابا افسانه تک اولموش بيرقاف من کيچيک بير داغي سرمنزل عنقا ائله ديم 246 نه تک ايراندا منيم ولوله سالمئش قلميم باخ کي ترکيه ده ، قافقازدا نه غوغا ائله ديم باخ کي تهراندا نه فرزانه لر اولموش واله باخ کي تبريزده نه شاعرلري شيدا ائله ديم هم سهنديه سهندين داغئن ائتدي باش اوجا هم من اؤز قارداشئمئن حققيني ايفا ائله ديم آجي ديللرده شيرين تورکي اولوردي حنظل من شيرين ديللره قاتدئم اوني حلوا ائله ديم تورکي واللاه آنالار اوخشاغي لاي لاي ديلي دي درديمي من بو دوا ايله مداوا ائله ديم ٥- طبيعت آذربايجا ن : شــهريار در معرفي آذربايجان عزيزش ، طبيعت آن را نيز به خوبي تصوير وتوصيف کرده است و ديار کوههاي بلند، رودهاي خروشان ودشت هاي وســيع و مناظر چشــم نواز آن را که براي دوســتان و فرزندانش دلنواز و دوست داشتني وبراي دشمنان ، ناسازگار و مرگزاي است ؛ اين گونه معرفي ميکند: کوههايت بسته صف چون حلقه انگشتري آسماني سرزميني چون نگينش در ميان عالمي بيند مسافر رشگ فردوس برين قافله چون سر فرود آرد زکوه قافلان آسمانت دلفريب و آفتابت دل فروز سرزمينت دلنشين و گلستانت دلستان کوهساران را به دامن ارغوان ونسترن سبزه زاران را به خرمن ياسمين و ضيمران 247 آب تو مردم نواز و آتشت دشمن گداز خاک تو غيرت سرشت وباد تو عنبرفشان ------------ صنعت و لطف طبيعت روي هم منظومه اي است کوه ودريا شاه بيت و قصر و ويلا شاهکار در شفق بين لاله و زنبق تو گو آميخته است چشمه هاي نيل و شنگرف و روانش جويبار ٦- تاريخ واسطوره : آذربايجان با تاريخ غني وطولاني ، سرزمين حکومت هاي تاريخي وحوادث شگرف اسطوره اي است .