چکیده:
کتاب «ادبیات کودک در ایران» درسنامهای دانشگاهی است که اکثر سرفصلهای وزارت علوم را برای دو واحد درس «ادبیات کودک» در مقطع کارشناسی پوشش میدهد. نویسندۀ کتاب مذکور ـ محمد دهریزی ـ از مؤلفان کتاب «نگارش» دورۀ متوسطه، دانشآموختۀ ادبیات، و از شاعران و نویسندگان حوزۀ کودک و نوجوان است که آثارش برندۀ جایزههای متعددی شده است. کتاب فوقالذکر برای نخستین بار در سال 1388 با عنوان «ادبیات کودکان و نوجوانان ایران» منتشر شد و ویرایش جدید آن در سال 1399. کتاب مذکور وجوه مثبت بسیاری دارد اما به دلیل ضعفهای روششناختیِ مشترکی که با بسیاری از کتابهای تألیفی ادبیات کودک دارد، پژوهش حاضر ترجیح میدهد بیش از اینکه از منظر استحسانی به این کتاب نگاه کند، از منظری انتقادی آنرا در بوتۀ نقد قرار دهد. کتابها بهاندازهای که بـتـوانند پارادایمهای یک نظریه را بهصورت سلسلهمراتبِ نظاممند به خواننده ارائه بدهند، کارکرد علمی دارند. از همین رو هدف اصلی این مقاله بررسی روش نظاممندسازیِ الگووارههای نظری معرفیشده در کتاب است. در همین راستا، کتاب مورد نظر در شش محور نقد و بررسی میشود: آموزش، روشمندی، محتوا، ویرایش، فصلبندی، و زیباییشناسی. این پژوهش برای نخستین بار در ایران کتابی را از حوزۀ ادبیات نظری کودک و نوجوان مورد نقد قرار میدهد.
The book "Children's Literature in Iran" is a university textbook that covers most of the topics of the Ministry of Science, for two units of "Children's Literature" course at the undergraduate level. The author of the book is Mohammad Dehrizi, one of the authors of "Writing" book in high school, a graduate of literature and one of the poets and writers of children and adolescents, who has won several national awards. The book was first published in 2009 under the title "Iranian Children and Adolescent Literature", and its new edition was published in 2020. The book has many positive aspects, but due to common methodological weaknesses between this book and many books which are written in the realm of children's literature, the present study prefers to critique this book from an approbation point of view, rather than a critical one. A book has a scientific function to the extent that it can present the paradigms of a theory to the reader in a systematic hierarchy. Therefore, the main purpose of this article is to examine the method of systematizing the paradigms introduced in the book. In this regard, the book is reviewed in six areas: education, methodology, content, editing, chaptering, and aesthetics. This research, for the first time in Iran, reviews a book in the field of theoretical literature for children and adolescents.
خلاصه ماشینی:
کتـاب مذکور وجوه مثبت بسیاری دارد اما بـه دلیـل ضـعف هـای روش شـناختی مشـترکی کـه بـا بسیاری از کتاب های تألیفی ادبیات کودک دارد، پژوهش حاضـر تـرجیح مـیدهـد بـیش از این که از منظر استحسانی به ایـن کتـاب نگـاه کنـد، از منظـری انتقـادی آنـرا در بوتـۀ نقـد قرار دهد.
کتـاب هـای تـألیفی در ایـن حـوزه محدودنــد بــه : «ادبیــات کودکــان و نوجوانــان » (غفــاری، ١٣٨٧)، «ادبیــات کودکــان » (جعفرقلیــان ، ١٣٩٥)، «شــعر کــودک در ایــران » (کیــانوش ، ١٣٧٩)، «کودکــان و ادبیــات رسمی ایران » (هاشمینسب ، ١٣٧١)، «ادبیـات کودکـان » (شـعارینـژاد، ١٣٩٥)، «آشـنایی بـا ادبیات کودکان » (علیپور، ١٣٨٣)، «ساختارشناسی تاریخیتحلیلی شـعر کـودک و نوجـوان » (دهریزی، ١٣٩٥)، «مبانی ادبیات کودک و نوجوان » (حکیمی و کاموس ، ١٣٨٤)، «فـانتزی در ادبیــات کودکــان » (محمــدی، ١٣٧٨)، « ادبیــات کودکــان و نوجوانــان و تــرویج خوانــدن » (قزل ایاغ ، ١٣٨٩).
از طرفی، در بخش بندی کتاب ، با چه معیاری داستان های تصویری در زیرمقولـۀ «رمـان » جای گرفته اند؟ نام گذاری انواع تشبیهات ، در محور همنشینی هـیچ ربطـی بـه هـم ندارنـد؛ مـثلا وقتـی تشبیهی «مرکب » نامیده میشود، انتظار بر این است که نام های «تشبیه منفرد» و «تشبیه مقیـد» نیز در فهرست انواع تشبیه وجود داشته باشد، تـا بتواننـد هـر سـه بـا هـم در رابطـۀ توزیـع تکمیلی قرار بگیرنـد (توزیـع تکمیلـی، بـه ایـن معنـا اسـت کـه اولا هـر تشـبیهی یکـی از سه ویژگی منفرد، مقید، یا مرکب را حتما دارد؛ ثانیا هیچ تشبیهی نمیتواند همزمـان دو تـا از این ویژگیها را داشته باشد)؛ مؤلف برای عنوانِ «تشبیه مرکب » برچسـبِ «١» زده اسـت امـا ظاهرا فراموش کرده است که انواع دیگر آن را (سایر هم مقولـه هـایش را) نیـز معرفـی کنـد.