چکیده:
هدف: واکاوی مولفههای موثر در افزایش نقش سیاسی _ اجتماعی روحانیون اصفهان دوره قاجار (1210_ 1264ه. ق/1794_1896 م). تبیین: یکی از گروهها و طبقات اجتماعی که از گذشتههای بسیار دور تاکنون در میان فعالیتهای سیاسی و اجتماعی جامعه ایران نقش مهمی داشتند، روحانیون بودند. در دوره قاجار این گروه اجتماعی در برخی از شهرها همچون اصفهان در مواجهه با مسائل زمانه در کانون توجه دیگر اقشار جامعه قرار گرفته بودند. تغییرات و تحولات داخلی و روابط بین المللی ایران با کشورهای اروپایی فضای تاثیرگذاری را برای این گروه فراهم آوردند تا نقش فعالتری نسبت به گذشته ایفا کنند. روش: این مقاله به روش توصیفی _ تحلیلی و برمبنای بهرهگیری از منابع کتابخانهای و اسنادی به این سوالات پاسخ میدهد: 1. مولفههای موثر در افزایش نقش سیاسی _ اجتماعی روحانیون اصفهان دوره قاجار کدام هستند؟ 2. روحانیون اصفهان چگونه با استفاده از این مولفهها، توانستند جایگاه اجتماعی خود را مستحکم سازند؟ نتایج: فرض بر این است که برخی مولفههای مهمی همچون مشروعیتبخشی به حاکمیت، فتواهای دینی و سیاسی، مقابله با انحرافات دینی - فکری، برتری اندیشه اصولی بر اخباری و تبعات آن در جامعه، حمایت از گروههای مردمی در مقابله با حاکمان مستبد محلی، استبداد داخلی و استعمار خارجی و با توجه به فضای دینی و جایگاه روحانیون به عنوان تنها مرجع مسائل مختلف مردمی و نقش هدایت گری آنان برای توده مردم در مقابله با استعمار داخلی و استثمار خارجی، روحانیون این شهر موفق به استحکام بخشی پایگاه اجتماعی خود در این برهه از زمان و برای رویدادهای آینده شدند.
The present study aims at exploration of the parameters effective in the increase of the political-social role of the clerics in Isfahan in the Qajar period (1210-1264 AH/ 1794-1896 AD). The clerics are among the social classes with an important role in the political and social activities in the Iranian society since long ago. Under Qajars, this social group was at the center of attention in facing the issues of the time in some of the cities like Isfahan. Iran's domestic evolutions and its international relations with the European countries prepared an influential milieu for the clerics to play a more active role. The present study was conducted through a descriptive-analytical method using library sources and documentary data to answer the following questions: (a) what are the parameters effective in increase of the political-social role of the clerics in Isfahan under Qajars? And (b) how could the clerics in Isfahan strengthen their social status using those parameters? The findings suggest that in view of some important parameters such as legitimizing the government, religious and political fatwas, struggling with religious-intellectual deviations, superiority of the Usuli thought over the Akhbari thought and the related consequences in the society, supporting public groups in confrontation with the local despotic governors, domestics dictatorship and foreign colonialism, as well as the religious milieu and the clerics' status as the only referents for resolving people's issues, the clergymen in Isfahan could manage to strengthen their social status in that time for the future events.
خلاصه ماشینی:
روحانيان اصفهان چگونه با استفاده از اين مؤلفهها، توانستند جايگاه اجتماعي خود را مستحکم سازند؟ نتايج به دست آمده حاکي از آن است که با توجه به برخي از مؤلفههاي مهم، همچون مشروعيتبخشي به حاکميت، فتواهاي ديني و سياسي، مقابله با انحرافات ديني - فکري، برتري انديشه اصولي بر اخباري و تبعات آن در جامعه، حمايت از گروههاي مردمي در مقابله با حاکمان مستبد محلي، استبداد داخلي و استعمار خارجي و نيز فضاي ديني و جايگاه روحانيان، که تنها مرجع حل مسائل مردم بودند و نقش هدايتي براي توده مردم در مقابله با استعمار داخلي و استثمار خارجي داشتند، روحانيان اين شهر موفق به استحکامبخشي به پايگاه اجتماعي خود در اين برهه از زمان و براي رويدادهاي آينده شدند.
به همين سبب، حاکمان قاجار علاوه بر طي يک دوره فعاليت نظامي و تلاش براي سروسامان دادن به اداره جامعه و تعيين نسبي مرزها، سياستهايي را نيز در پيش گرفتند تا از مقبوليت و مشروعيت برخوردار گردند و پايگاه خود را تثبيت کنند: ارتباط با علما، به ويژه روحانيان سرشناس و مردمپسند، فعاليتهاي عمراني در مزارات ائمه اطهار( و تعمير بقاع متبرک، چه در داخل ايران و چه در اماکن مقدس عراق، (جهانگير ميرزا، 1384، ص220) ساخت تکيه، برپايي مراسم تعزيهخواني و سوگواريهاي مذهبي، روزهداراي، مشورت با علما و کسب اجازه در امور گوناگون از جمله استخاره، (الفت ، 1384، ص234) دستور ساخت و تعمير مکانهاي عام المنفع همچون کاروانسرا، مسجد، حمام (زرگرينژاد، 1374، ص63) و ديگر رفتارهاي نمايشي که در جهت کسب مشروعيت ديني به انجام رسيد.