چکیده:
از نگاه یک معتقد مذهبی عاملیت خداوند متعال در تمام ابعاد زندگی وی حضوری پررنگ دارد که تشویق به دعا برای رسیدن به مطلوب و تضمین اجابت آن، نمودی از این حضور به شمار میرود. ازاینرو، یکی از مسائل مهمی که ذهن دینپژوهان را به خود معطوف داشته، تحلیل و تبیین رابطه میان قوانین طبیعی بهعنوان اموری تخلفناپذیر با تأثیرگذاری عواملی مانند دعا بهعنوان بستر عاملیت الهی در رفع و دفع بلایای طبیعی در نظام آفرینش است. در یک نگره، استجابت دعا امری ناسازگار با قانون علیت و نوعی نقض قوانین حاکم بر طبیعت است. در مقابل برخی بر این عقیدهاند که استجابت دعا تنافی با قوانین طبیعت ندارد و در همان مجرا قابلتحلیل است. در این میان آیتالله جوادی آملی از دانشمندانی است که با نگاهی جامع و برآمده از قرآن و برهان، در مقام تحلیل و تبیین استجابت دعا در منظومه قوانین طبیعت برآمده است. در این نوشتار که انعکاس یافته از آثار ایشان است، ابتدا به بررسی حقیقت دعا پرداخته، آنگاه با تبیین جایگاه علیت در نظام طبیعت و رابطه میان دعا با قضا و قدر الهی به تحلیل اثرگذاری دعا در منظومه قوانین طبیعت پرداختهشده است. نتایج بهدستآمده نشان میدهد که استجابت دعا، نهتنها برخلاف قوانین حاکم بر طبیعت نبوده؛ بلکه در راستای قانون علیت است؛ منتهی باید توجه داشت که علت هیچ پدیدهای منحصر به علتهای شناختهشدهی آن نیست و میتوان فرایند استجابت دعا را در نظام علیت با تأثیرگذاری علل فرا طبیعی تبیین نمود.
From the point of view of a religious believer, the agency of God Almighty has a strong presence in all aspects of his life, and encouraging prayer to achieve the desired and guaranteeing its fulfillment is a manifestation of this presence. Therefore, one of the important issues that has occupied the minds of religious scholars is to analyze and explain the relationship between natural laws as inviolable and the impact of factors such as prayer as a bed of divine agency in eliminating natural disasters in the system of creation. In one sense, answering prayer is incompatible with the law of causality and a kind of violation of the laws of nature. On the other hand, some believe that the answer to prayer is not in conflict with the laws of nature and can be analyzed in the same performer. In the meantime, Ayatollah Javadiyeh Amoli is one of the scientists who, with a comprehensive view of the Qur'an and argument, has been able to analyze and explain the answer to prayer in the system of natural laws. In this article, which is reflected in his works, first the truth of prayer is examined, then by explaining the place of causality in the system of nature and the relationship between prayer and divine judgment and predestination, the effect of prayer in the system of natural laws is analyzed. The findings show that answering prayers was not only against the laws of nature; Rather, it is in line with the law of causality; Finally, it should be noted that the cause of any phenomenon is not limited to its known causes and the process of answering prayers in the system of causality can be explained by the influence of supernatural causes.
خلاصه ماشینی:
با توجه به رویکردهای متفاوت متفکرین، بررسی نهاد دعا و ارائه تحلیلی مناسب از آن امری ضروری به شمار میرود، چراکه عدم مواجه صحیح، ابهاماتی را در نظام اعتقادی به دنبال خواهد داشت؛ بنابراین آنچه شایسته تحقیق است، آنکه آیا دعا و استجابت آن در پرتو قوانین طبیعت قابل تجزیهوتحلیل است؟ چگونه میتوان حوادث را از منظر قانون علیّت به خداوند انتساب داد، درحالیکه هر جزئی از نظام طبیعت صرفاً نتیجه تعامل علّى علل طبیعی است؟ ازنظر قائلین به قضا و قدر، اثرگذاری دعا چگونه توجیه میگردد؟ برای تحلیل و پاسخگویی چنین سؤالاتی، دیدگاههای متفاوتی ازسوی فیلسوفان و متکلمین بیانشده است بهگونهای که برخی منکر قوانین حاکم بر طبیعت شده و برخی نیز نقض قوانین طبیعی از طریق فعالیت خاص الهی را مطرح ساختهاند و در نهایت گروهی نیز به پذیرش عاملیت خاص الهی و اثرگذاری دعا در بستر قوانین علّی حاکم برجهان روی آوردهاند.
بنابراین دعا نیز مانند سایر اعمال از قانون اسباب و مسببات جدا نیست، اسبابی که سببیتش را از قضای الهی گرفته است و اگر خدا بین سبب و مسببی حائل شود، آن سبب تاثیر خود را از دست میدهد (جوادی آملی،1383: 5/ 677)؛ اما آنچه در این میان مهم مینماید، تحلیل تأثیرگذاری دعا در روند قوانین نظاممند طبیعت و چگونگی ایفای نقش در میان علل است که در ادامه به دو نگرش اشاره میشود.