چکیده:
در آیه شریفه 60 سوره فرقان، اجمالاً به اظهار جهل و ازدیاد نفورِ مشرکان قریش در قبال وصف شریف «الرحمن» اشاره شده است. در این راستا، شواهد دیگری نیز در آیات و روایات موجود است. حال مسئله اینجاست که علت این واکنش ویژه چیست؟ مقاله حاضر بر آن است که به روش توصیفی ـ تحلیلی، پاسخ سٶال مزبور را از لابهلای متون دینی و تاریخی استخراج نماید. به نظر میرسد اولاً اظهار جهل مشرکان قریش صادقانه نبود و بیشتر جنبه تجاهل داشت؛ ثانیاً تجاهل ایشان در قبال «الرحمن»، بهانهتراشی برای توجیه و تثبیت گریز از آن بود و ثالثاً انگیزه اصلیِ حساسیت و نفور ویژه مشرکان قریش در قبال «الرحمن» به سه عامل بر میگشت: اول آنکه «الرحمن» در فضای آن روز، نماد معبودِ بیشریک بود و دوم آنکه «الرحمن» به فرهنگ عقیدتیِ قبایل رقیب تعلق داشت و سوم آنکه «الرحمن» در لسان مٶمنان، پرتکرار و شعارگون بود.
The expression of ignorance and the increase (intensification) of hatred (disaffection) of the Quraysh polytheists against the noble description of [ar-Rahman] (Arabic: الرحمان, meaning: The All-beneficent, Most Gracious, Merciful) is briefly mentioned in the verse 60 of Surah (chapter) Al-Furqan (Arabic: الفرقان, ’al-furqan; meaning: The Criterion). There are other evidences in verses and hadiths in this regard. Now, the issue is, what the cause of this special reaction is. This article intends [tries] to extract the answer to the mentioned question among religious and historical texts using descriptive-analytical method. Firstly, it seems that the ignorance of the polytheistic Quraysh was not sincere and was more of an ignoring method. Secondly, their ignorance of ar-Rahman was an excuse to justify and to be stabilized to escape from it and thirdly, the main motive for the special sensitivity and hatred (disaffection) of the polytheistic Quraysh towards ar-Rahman was due to three factors: first, ar-Rahman was a symbol of Allah without a partner in the situation and conditions of that day, and second, ar-Rahman belonged to the ideological culture of rival tribes, and third, ar-Rahman was frequent and a motto words of believers.
خلاصه ماشینی:
دیدگاه مزبور را این گونه میتوان تقریر نمود که در فضای نزول، برای هر فرد منصفی مبرهن بود که مراد رسول اللّٰه( از «الرحمن» همان «اللّٰه» است؛ اما مشرکان حقگریز، غرابت واژه در آن محیط را ـکه در ادامه شواهدش خواهد آمدـ ، دستاویزی برای تجاهل و غبارافکنی نسبت به آن قرار میدادند.
اما بعد از رمزگشاییِ آیه شریفه توسط اهل بیت( میتوان به نکاتی در خصوص وجه این ارتباط توجه کرد: اولاً به نظر میرسد که «القرآن» در اینجا در معنای متعارفش (اسم کتاب الهی) به کار نرفته است و معنای مصدری (قرائت کردن) دارد؛ چرا که «یاد ربّ در قرآن» به پیامبر( نسبت داده شده است و حال آنکه اگر مراد از قرآن، معنای متعارف آن بود باید به نازلکننده قرآن یعنی خدای تعالی نسبت داده میشد!
البته اینکه چرا آیۀ محل بحث از سوره اسراء، با وجود آیات دیگرِ قرآنی که پیش از سوره اسراء نازل شده و در بیان توحید و نفی آلهه مشرکان صریحتر بودند، از واکنش ویژه و نفورِ مشرکان در قبال آیه بسمله و وصف «الرحمن» خبر داده، گویا حاکی از آن است که «الرحمن» علاوه بر نماد توحید بودن، حائز ترکیبی از خصوصیاتِ حساس دیگر نیز بوده است؛ از قبیل: کثرت تکرار و شعارگونهگی در لسان مٶمنان و تهییجگری عصبیت قبیلهای در قریش، که تفصیلش در ادامه خواهد آمد.
با این حال بر خلاف نظر برخی مفسران (ابن عاشور، 1420: 19/83)، چنین نیست که وصف شریف «الرحمن» از ابداعات قرآن کریم بوده و هیچ سابقهای در میان عرب نداشته باشد؛ علاوه بر برخی روایات که حاکی از شناخت فیالجملۀ مشرکان از این وصف است (برای نمونه ر.