چکیده:
در اواخر قرون وسطی به دنبال تحولات اقتصادی- اجتماعی، اروپا با گذار از مراحل مختلف وارد عصر انقلاب صنعتی شد؛ بدین صورت که با عبور از اقتصاد معیشتی و شکل گیری سرمایه داری تجاری، انباشت ثروت صورت گرفت و با به کارگیری این سرمایه توسط بخش میانی بورژوازی در حوزه صنعت و تولید، اروپا وارد عصر صنعتی شد. در حالیکه در ایران با به قدرت رسیدن صفویان، بازار در وجه اقتصادی و جغرافیایی سامان نو گرفت و با توسعه شبکه های اقتصادی بازار، شرایط برای شکل گیری بورژوازی تجاری فراهم شد. اما با وجود انباشت سرمایه توسط نیروهای بازار، این نیرو بر خلاف بورژوازی در غرب نیروی صنعتی نشد و خصلت تجاری خود را حفظ کرد. لذا این سوال مطرح می شود که در مقایسه با نقش موثر نیروهای بازار و بورژوازی در روند صنعتی شدن در اروپا و غرب چه عواملی موجب گردید نیروهای بازار در ایران وارد مرحله صنعتی نشوند. در این مقاله از روش جامعه شناسی تاریخی- تطبیقی به مثابه روش استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد غلبه روحیه سوداگرایانه بر نیروهای بازار و تداوم این غلبه بر کنش اقتصادی در ایران باعث شد نیروهای بازار تمایلی به سرمایه گذاری در صنعت و حوزه های تولیدی نداشته باشند.
In the late Middle Ages, following socio-economic developments, Europe entered the era of the Industrial Revolution through various stages; Thus, with the passage of the subsistence economy and the formation of commercial capitalism, wealth was accumulated, and with the use of this capital by the middle section of the bourgeoisie in the field of industry and production, Europe entered the industrial age. While in Iran, with the rise of the Safavids to power, the Bazar was reorganized economically and geographically, and with the development of Bazar economic networks, conditions were provided for the formation of a commercial bourgeoisie. But despite the accumulation of capital by Bazar forces, this force, unlike the bourgeoisie in the West, did not become an industrial force and retained its commercial character. Therefore, the question arises that in comparison with the effective role of Bazar forces and the bourgeoisie in the process of industrialization in Europe and the West, what factors prevented Bazar forces in Iran from entering the industrial stage. In this article, the method of historical-comparative sociology has been used as a method. Findings show that the dominance of speculative spirit over Bazar forces and the continuation of this dominance over economic action in Iran made Bazar forces reluctant to invest in industry and production areas.
خلاصه ماشینی:
مقایسۀ عملکرد نیروهای بازار در روند صنعتیشدن غرب و ایران (بررسی دوران صفویه تا اواخر پهلوی اول ) جلیل دارا * 1 جواد علایی آورگانی ** چکیده در اواخر قرون وسطی به دنبال تحـولات اقتصـادی- اجتمـاعی، اروپـا بـا گـذار از مراحـل مختلف وارد عصر انقلاب صنعتی شد؛ بـدین صـورت کـه بـا عبـور از اقتصـاد معیشـتی و شکل گیری سرمایه داری تجاری، انباشت ثـروت صـورت گرفـت و بـا بـه کـارگیری ایـن ســرمایه توســط بخــش میــانی بــورژوازی در حــوزه صــنعت و تولیــد، اروپــا وارد عصــر صنعتی شد.
بـه تـدریج بـا شکل گیری شهرها توسط بورژواها زمینه برای سرمایه داری تجاری فراهم شد کـه مشخصـۀ اصلی آن غلبه روحیه سوداگرایانه بود؛در این شرایط جریان سـرمایه داری بـه جـای تولیـد، بر زمین داری تجاری و مبادله کالاها متمرکز بود.
بـدین سـان شـرایط بـرای انباشـت سرمایه فراهم آمد و این انباشت در دوره قاجار و پهلوی نیز تسریع شـد امـا نیروهـای بـازار در ایران برخلاف بورژوازی به مرحله صنعتی کردن کشور گذار نکردند.
در این مقاله به دنبال پاسخ دادن به این پرسش ها هسـتیم کـه چـه عـواملی غـرب را در مسیر صنعتی شدن قرار داد و در مقایسه با بورژوازی در غـرب ، نیروهـای بـازار در ایـران از چه شرایطی متاثر بودند و وجود کدام عامل مانع از سرمایه گـذاری نیـروی بـازار در حـوزه صنعت شد؟ فرضیه مقاله بر این مدعا استوار است که با انباشت ثروت توسط نیروهای بازار در ایـران که فرآیند آن از عصر صفوی شروع شد به خـاطر غلبـه روحیـه سـوداگرایانه و عـدم عبـور نیروهای بازار از این روحیه ، ایران وارد مرحله صنعتی نشد.