چکیده:
ساقینامه شعری است که در آن، شاعر با خطاب به ساقی و استفاده از اصطلاحات میخانهای، ضمن بیان احساسات شاعرانه، نگرش خویش به جهان هستی و خصوصاً انسان را مطرح میکند. نظامی گنجوی نخستین شاعری است که ساقینامهای مستقل را درون متن منظومۀ لیلی و مجنون و در قالب مثنوی و بحر متقارب سروده است. او در ساقینامههای خود، نگرش خویش را به جهان هستی و خصوصاً موضوع غنیمت شمردن فرصت، با کمک خطاب به ساقی، طرح تقاضا و بثّالشّکوی نزد وی مطرح کرده است. در این پژوهش که با روش کتابخانهای و به شیوۀ تحلیلی ـ توصیفی انجام میشود، تلاش شده است تا ویژگیهای کمّی و کیفی خطاب، تقاضا و بثّالشّکوی در ساقینامههای نظامی بررسی شود. موضوع بثّالشّکوی در ساقینامههای نظامی سه محور اصلی دارد. در این اشعار، او گاهی از ساقی، گاهی از خویش و گاهی از روزگار و اهل زمانه شکایت میکند. نظامی همچنین، بخوبی بر کارکرد انواع مختلف خطاب و تقاضا و اغراض آنها تسلّط داشته و از آنها برای تأثیر گذاشتن بر مخاطب شعر خود بهره گرفته است.
Saghi-Nameh(tapster poems) is an important subjects in Persian literature. Saghi-Nameh is a kind of poetry in which the poet describes his/her ideas about life specially, human being, by using wine terms and addressing to the tapster (Saghi). Nezami Ganjavi is the first who composed an absolute Saghi-Nameh. Nezami has expressed his ideology about life and world, specially, Carpe Diem, by the means of addressing to the tapster, requesting from, and complaining to him/her. In this survey which is a library- analytical research, we will try to discuss quantitative and qualitative properties of addressing, requesting and complaining in Nezami’s Saghi-Namehs. Complaint has three different axes in Nezami’s Saghi-Namehs. In these poems he sometimes complains of the tapster, sometimes of himself/herself and sometimes of the life condition and the people of the time. Also, Nezami is well aware of the usages of different types of addressing, requesting and the intentions to convince his readers.
خلاصه ماشینی:
بث الشکوی را میتوان براساس کتب بلاغی و بدیعی از یک سو و نیز بر بنیاد نگرش های جدید که از منظر محتوا به شعر و ادب نگریسته میشود، از سویدیگر بررسی کرد: الف )دیدگاه قدیم : موضوعی غیرمستقل ، ضمن صنعت بدیعی«کلام جامع » یعنی کلامی که شاعر در آن ، حکمت و موعظه و شکایت از روزگار و مسائلی از این دست را بیان کند.
در ساقینامۀ دوم نظامی: بیا ســــــاقی آن آب یاقـــوت وار در افکــــن بدان جام یاقــــوت بار (همان : ٧٧٦) باید توجه داشت که خطاب و تقاضا(و نیز بث الشکوی ) کارکردی دوسویه دارند؛ چرا که در مجموع ، هدف از خطاب و تقاضاهایی که شاعر در ساقینامه های خود میآورد، تأثیر بر مخاطب شعر است .
البته گاهی نیز بث الشکوی از روزگار وجه بارزتری به خود گرفته است ، مثلا در بیت ذیل ، شاعر با «تلوین » و انتقال روی سخن ، از ساقی(در بیت ماقبل آن ) به خود به طریق التفات ، ضمن خطاب تجنب ، بصراحت از روزگارگله ابرازمیکند: چون مار مکن به سرکشی میل کاینجا ز قفا همیرسـد سیل (همان : ٣٨٠) همچنین ، میتوان گفت این خطاب میتواند از نوع «اهانه » هم باشد، چراکه انذار دادن خویش از «سرکشی» و «چون مار بودن » حاوی سرزنش و اهانت است .
در شاهد ذیل نظامی از این نوع خطاب بهره برده است : بار همه میکــش ار توانی بهتر چه ز بار کش رهــــانی (همان : ٣٨٢، ٣٨٣) ٢-٦-٢-٣ شکایت از حال خود و زندگی، بدون خطاب : در برخی از ابیات ساقینامه های نظامی، بث الشکوی فارغ از خطاب ملاحظه میشود.