چکیده:
زمینه و هدف: قرن ششم هجری یکی از ادوار مهم در شعر و ادب فارسی محسوب میشود. در این قرن سه مکتب شعری خراسانی، بینابین و آذربایجانی رواج دارند و یکی از معروفترین شاعران مکتب آذربایجانی، مجیرالدین بیلقانی است. در این مقاله به بررسی سبکشناسی اشعار او از سه منظر فکری، زبانی و ادبی پرداخته شده است.
روش مطالعه: این مقاله براساس مطالعات کتابخانه ای و به شیوۀ توصیفی-تحلیلی انجام شده است.
یافته ها: ابوالمکارم مجیرالدین بیلقانی از مردم بیلقان بوده که گویا از مادری حبشی نژاد در آنجا به دنیا آمد. وی از شاعران طرازاول و برجستۀ سبک آذربایجانی در نیمۀ اول قرن ششم است. دیوان پنج هزار بیتی وی مشحون از قصاید، غزلیات، رباعیات و ترکیببندهایی لطیف و شیوا هستند. در اشعار وی از زندگانی وی اطلاعاتی در دست نیست ولی این نکته مسلم است که تحصیلات ادبی و شعری خود را نزد خاقانی انجام داده است. برخی ادیبان سبک او را تقلیدی از سبک فرخی و منوچهری (خصوصا در قصاید) میدانند.
نتیجه گیری: مجیر در سرودن انواع شعر از جمله قصیده، غزل، قطعه، ملمع، شکوائیه، ترکیببند و رباعی مهارت داشته، اما مهارت اصلی وی در قصیده سرایی است. از نظر فکری، اشعار مدحیه، هجویه و شکوائیه و فخریه از ویژگیهای شعر اوست. از منظر زبانی، در اشعار او لغات عربی و ترکی فراوانی دیده میشوند. همچنین اشعار او مملو از ترکیبات خاصی در وصف عناصر آسمانی است که معمولا با عدد همراه هستند و معنای مجازی و استعاری و کنایی دارند. از شاخه های علم بیان، تشبیه و کنایه در اشعارش نمود بیشتری دارد. اکثر استعاره های شعری وی حسی هستند و استعارۀ مصرحۀ مجرده بیشترین بسامد را از بین انواع استعاره داراست. کنایه از فعل و از نوع ایما پربسامدترین نوع کنایه در اشعار مجیر است.
BACKGROUND AND OBJECTIVES: The sixth century AH is one of the most important periods in Persian poetry and literature. In this century, three schools of poetry: Khorasani, Binabin and Azerbaijani are prevalent and one of the most famous poets of the Azerbaijani school is Mujir al-Din Bilqani. This article examines the stylistics of his poems from three perspectives: intellectual, linguistic and literary.
METHODOLOGY: This article is based on library studies and has been done in a descriptive-analytical manner.
FINDINGS: Abolmakarem Mojir al-Din Bilqani was one of the people of Bilqan who was apparently born to an Abyssinian mother. He is one of the leading and prominent poets of the Azerbaijani style in the first half of the sixth century. His 5,000-bit divan is full of poems, lyric poems, quatrains and delicate compositions. There is no information about his life in his poems, but it is certain that he studied literature and poetry with Khaghani. Some writers consider his style to be an imitation of Farrokhi and Manouchehri (especially in poems).
CONCLUSION: Mujir is skilled in composing various types of poems such as ode, sonnet, piece, melody, complaint, composition and quatrain, but his main skill is in composing ode. Intellectually, the poems of praise, satire, and pride are the features of his poetry. In particular, the sale of bounties, the reference to various sciences and various allusions to his poetry need to be explained and interpreted. Linguistically, there are many Arabic and Turkish words in his poems. His poems are also full of special combinations in the description of celestial elements, which are usually accompanied by numbers and have a virtual, metaphorical and ironic meaning. Among the branches of the science of expression, simile and irony are more prominent in his poems. Most of Meccan's metaphors are non-superfluous, and this is due to Mujir's special attention to the diagnostic industry. The irony of the verb and the type of ima is the most frequent type of irony in Mujir's poems.
خلاصه ماشینی:
مجير مدتي از شاعران دربار ارسلان بن طغرل سلجوقي بوده و عاقبت به اتابکان آذربايجان پيوسته و اتابيک جهان پهلوان و قزل ارسلان و ابوبکر محمد را مدح گفته و چندي ازجانب ايشان در اصفهان جزو کارگران ديوان بوده و با شاعران اصفهان مهاجات داشته (تاريخ نظم و نثر در ايران و زبان فارسي، نفيسي: ص ١٠٧) و همچنين فروزانفر در سخن و سخنوران گفته از سلاطين معاصر مجير، سيف الدين ارسلان که آغاز و انجام و محل حکمراني وي به تحقق نپيوست و ظاهرًا همان سيف الدين داراي دربند ميباشد که خاقاني قصيده اي در ستايش او پرداخته ، هنوز به تحقيق روشن نيست که مجير کدام وقت به نزد سيف الدين رفته زيرا آغاز و انجام شهرياري ممدوج نيز مجهول است .
همچنين در اشعار او اثر سبک خاقاني تا حدي مشهود است ، منتهي اولاً مجير سخني ساده تري دارد و ثانياً هيچ گاه نتوانسته است قدرت کم نظير استاد خود را در ايجاد ترکيبات بديع و معاني دقيق نشان دهد و ثالثاً اثر اين اقتفا در همۀ قصايد او آشکار نيست ، بلکه مجير را در پاره اي از قصايد او را در همان مسير عادي و طريقۀ معتاد شعر و زبان فارسي در اواخر قرن ششم مشاهده ميکنيم (تاريخ ادبيات در ايران ، صفا، ج ٢: ص ٧٢٣).
جدول قالبهاي شعري مورداستفاده در ديوان مجير بيلقاني (رجوع شود به تصویر صفحه) غلامرضايي قرن ششم را زمان اوج قصيده سرايي و درعينحال دوران پايان آن ميداند و در جاي ديگري شاعران اين قرن را به دو دستۀ شاعران مداح و شاعراني که بعلت نرسيدن به توقعات خود در مديحه سرايي، به مضامين زهدآميز روي آورده اند تقسيم ميکند (سبک شناسي شعر پارسي از رودکي تا شاملو، غلامرضايي: صص ٩٩ و ١٠٤).