چکیده:
بررسی منابع و آثار تاریخی و نیز حدیثی نشان میدهد برخی از اخبار تاریخی جعلی در زمان اولیه صدور خود، امکان ترویج و گسترش کامل را نداشتهاند، اما بسیاری از راویان بعدی از روی آگاهی و یا ناآگاهی، از روشهای گوناگونی برای ترویج و گسترش این گزارشهای جعلی استفاده کردهاند. از سوی دیگر، گزارشهای تاریخی متعددی در منابع حدیثی و تاریخی مبنی بر مطلاق بودن امام حسن مجتبی علیه السلام وجود دارد که بنا بر نقد و بررسی بسیاری از منابع، در زمان اولیه، خبر مختصری بوده، ولی بعدها با روشها و انگیزههای گوناگون در منابع به گستردگی نقل شده است. بهنظر میرسد میتوان با شناسایی ماده اولیه این گزارشها و شناخت روشهای گسترش این اخبار، نقد دقیقتر و روشنتری از اینگونه اخبار ساختگی ارائه داد. در این پژوهش با بررسی گزارشهای متعدد اخبار مطلاق، این روشهای گسترش اخبار جعلی شناسایی شدهاند تا بتوان الگویی کلی برای شناسایی روشهای گوناگون گسترش اخبار ساختگی به دست آورد. برخی از این روشهای گسترش اخبار جعلی عبارتند از: افزودن آمار، فضیلتنمایی و افزودن جزئیات داستانی.
An examination of historical and traditional sources and works shows that some
fictitious historical traditions could not be fully propagated and spread at the time
of their advent, but many later narrators, knowingly or unknowingly, used various
ways to promote and spread them. On the other hand, there are several historical
traditions in hadith and historical sources about the numerous divorces of Imam
Hasan Mojtaba. Based on the review of many sources, these traditions were brief
in the beginning, but later were extensively quoted in numerous sources through
various methods and motives. It seems that by identifying the roots of these
traditions and the ways of spreading them, a more accurate and clear critique of
such fictitious traditions can be provided. Examining numerous traditions about
the divorces of Imam Hasan, this study has identified the methods of spreading
fictitious traditions in order to obtain a general model for identifying various
methods of spreading fictitious traditions. Some of these methods are: adding to
the statistics, virtuosity and adding to story details.
خلاصه ماشینی:
مهم ترين دلايل ساختگي بودن اين اخبار را ميتوان موارد زير دانست : عدم ذکر اسـامي ايـن همسـران پرتعـداد طلاق داده شده در منابع گوناگون ؛ عدم بازتاب در منازعات اموي و علوي همان دوره امام حسـن علیه السلام و نيـز دوره هـاي بعدي قبل از دوره منصور (با اينکه ميتوانست موضوع مناسبي براي عيب جويي از سوي امويـان باشـد)؛ تعـارض بـا آموزه هاي قرآني و حديثي به سبب کراهت شديد طلاق ؛ و عدم امکان انتساب چنين عملي بـا تکرارهـاي متعـدد بـر شخصيت خوشنامي همچون امام حسن علیه السلام .
با توجه به تفرد در نقل ، به گونه ايکه در هيچ يـک از منـابع تـاريخي متقـدم نميتوان گزارش ازدواج امام حسن علیه السلام با اين همسر را يافت و تنها در اين دو منبع که بيشتر هـم صـبغه ادبـي دارنـد، آمده ، روشن است که نميتوان حکم به قطعيت اين ازدواج داد، به ويژه کـه گـزارش ايـن دو منبـع از چگـونگي ايـن ازدواج متناقض بوده ، به اين صورت که در نقل ابن قتبيه سخن از طلاق در همان ديدار اول است که چـون امـام وي 2 را زشت يافت ، طلاق داد.
3 ملاحظه ميشود که اين خبر با محتواي خاصي که شامل توجيه ازدواج ها و طـلاق هـاي متعـدد امـام حسـن علیه السلام بوده ، آن هم به نقل از خود ايشان ، دستاويز مناسبي براي نقل اخبار مطلاق و گسترش آنها به دست داده است .