چکیده:
در این مقاله، دیدگاه ابنسینا دربارۀ ترکیب را ذیل نظریۀ ماده- صورتگرایی بررسی کردهایم. ابتدا نشان دادهایم مسئلۀ ترکیب حقیقی بنابر تعاریف موجود، درخصوص چگونگی حضور اجزای مادّی در ترکیب، دچار مشکلات منطقی و متافیزیکی است؛ سپس ایدهای جدید از ترکیب حقیقی را بهدست دادهایم که با دیگر مبانی موردنظر شیخالرئیس همخوانی ندارد و بنابراین، دیدگاهی خالی از اشکال در این حوزه موجود نیست. در بخش دوم، ازطریق بازسازی استدلالی از مرحوم سبزواری نشان دادهایم ترکیب انضمامی بدان سبب که در قیاس با ترکیب اتحادی، دچار اشکال منطقی نیست، پذیرفتنیتر است. براساس نتایج دو بخش پیشین، در بخش سوم، ترکیب حقیقی را برمبنای وضعیت اجزای مادّی و صوری بررسی کردهایم. در این مرحله، شش گزینۀ محتمل و متفاوت دربارۀ وضعیت متافیزیکی ماده و صورت را بهدست داده و توسط آنها دو مسئله را بررسی کردهایم: نخست، آنکه دیدگاه ابنسینا به کدام گزینه نزدیکتر است؛ دوم، آنکه کدام گزینه پذیرفتنیتر مینماید. نهایتاٌ در بخش چهارم، از زاویهای دیگر نشان دادهایم تحلیل ترکیب ازمنظر ابنسینا ازطریق تحققبخشی رابطۀ حلول یا تعلق نیز امکانپذیر است؛ اما این بیان ابنسینا هم نمیتواند پاسخی مناسب برای مسئلۀ ترکیب باشد؛ زیرا اطلاعبخش نیست و بهنوعی اینهمانگویی محسوب میشود.
خلاصه ماشینی:
این نظریه دارای وجوه مختلفی است و درواقع ، در دل این رأی که ماده و صورت ، اجزای تشکیل دهنده جسم هستند، مسائل دیگری ازجمله موارد ذیل نیز مستتر است : یک شیء چطور میتواند اجزایی داشته باشد؟ ترکیب چیست ؟ حقیقت جزءبودن چیست ؟ اجزای یک مرکب ، چه روابط و نسبتی با یکدیگر دارند؟ قائلان به نظریۀ ماده - صورت گرایی، پاسخ این پرسش ها را معبری میدانند برای به دست دادن تبیینی پذیرفتنی از متافیزیک اشیای مادی.
ابن سینا به عنوان فیلسوفی صاحب نظام ، ملاحظات و مباحث قابل توجهی درباب نظریۀ متافیزیکی ماده - صورت گرایی داشته است ؛ اما در این مقاله ، تنها بخشی از آن مباحث ، یعنی چگونگی ترکیب اجسام مادی را بررسی میکنیم .
ابن سینا با صراحت درباره مرحلۀ اول ، یعنی بررسی نسبت اجزای مادی در زمان قبل و بعداز حضور در ترکیب سخن نگفته است و همان گونه که مشاهده کردیم ، برای دریافتی کامل از مسئلۀ ترکیب باید این مرحله را نیز بررسی کنیم ؛ لذا در این بخش به آرای دیگران و بعضا شارحانی استناد شده است که نظرهایی در این حوزه داشته و البته در بسیاری از مبانی نظریۀ ماده - صورت گرایی، قول شیخ الرئیس را مبنای عمل خویش قرار داده اند؛ بدین ترتیب ، در این بخش ، دیدگاه آنان مبنای عمل واقع شده است .