چکیده:
کشور پرتغال در اوایل قرن شانزدهم میلادی توانست بر بخشهای مهمی از مشرق زمین ازجمله خلیجفارس تسلط پیدا کند، این نخستین استعمارگران قریب به یک قرن حاکم بلامنازع مهمترین نقاط استراتژیک شرق بودند اما بهتدریج در اوایل قرن هفدهم سلطه آنها با موانع عمدهای مواجه شد و شرایط بینالمللی نیز به زیان آنها تغییر پیدا کرد، لذا مناطق تحت اشغال پرتغال یکی پس از دیگری از دست آنها خارج گشت و نهایتاً در خلیجفارس نیز منجر به اخراج آنها شد. این مقاله به دنبال یافتن پاسخی برای این پرسش است که عوامل درونی و بیرونی افول پرتغالیها در خلیج فارس چه بود؟ این پژوهش به روش توصیفیتحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانهای درصدد یافتن علل این افول بوده است. یافتههای پژوهش حاکی از آن است که دو دسته عامل منجر به ضعف و افول پرتغالیها شد. دسته نخست را میتوان عوامل بیرونی دانست که در خارج از منطقه خلیجفارس همانند اروپا رخ داده و اثرات آن به ضعف سلطۀ پرتغالیها در مستعمرات ازجمله در خلیجفارس انجامید همانند جمعیت اندک پرتغال، اشغال پرتغال به دست اسپانیا، راه یافتن سایر کشورهای قدرتمند اروپایی همانند انگلستان و هلند به شرق و ورود عثمانی به مسائل خلیجفارس. دسته دوم را باید عوامل درونی دانست، از قبیل سیاستهای نابخردانه پرتغالیها در خلیجفارس ازجمله ضربه زدن به تجارت و اقتصاد منطقه، تعصب دینی و اقدامات اسلامستیزانه که منجر به عکسالعمل دول منطقه و قیامهای مردمی بر علیه آنها میشد.
In the early 16th century, Portugal was able to dominate important parts of the Orient, including the Persian Gulf. These first colonizers were the undisputed rulers of the East for almost a century, but gradually in the early seventeenth century (AH) their domination faced major obstacles and international conditions changed to their detriment. The occupied territories of Portugal one after another came out from their hand and eventually led to their expulsion in the Persian Gulf. This article seeks to find an answer to the question: What were the internal and external factors of the decline of the Portuguese in the Persian Gulf? This research has used a descriptive-analytical approach using library resources to find the causes of this decline. Findings indicate that two groups of factors led to the weakness and decline of the Portuguese. The first category can be considered as the external factors that occurred outside the Persian Gulf region like Europe and its effects led to the weakening of Portuguese domination in the colonies, including the Persian Gulf. Among these factors were the small population of Portugal, the occupation of Portugal by Spain, the rise of other powerful European countries like Britain and the Netherlands to the East and the Ottoman entry into the Persian Gulf issues. The second category must be considered as the internal factors, such as the irrational policies of the Portuguese in the Persian Gulf, including hitting the region's trade and economy, religious bigotry and anti-Islamic actions that led to the reaction of regional governments and popular uprisings against them.
خلاصه ماشینی:
واکاوي علل افول پرتغاليها در خليج فارس 1 حميد حاجيان پور 2 خليل صالحي چکيده کشور پرتغال در اوايل قرن شانزدهم ميلادي توانست بر بخش هاي مهمي از مشرق زمين ازجمله خليج فارس تسلط پيدا کند، اين نخستين استعمارگران قريب به يک قرن حاکم بلامنازع مهم ترين نقاط استراتژيک شرق بودند اما به تدريج در اوايل قرن هفدهم سلطه آن ها با موانع عمده اي مواجه شد و شرايط بين المللي نيز به زيان آن ها تغيير پيدا کرد، لذا مناطق تحت اشغال پرتغال يکي پس از ديگري از دست آن ها خارج گشت و نهايتاً در خليج فارس نيز منجر به اخراج آن ها شد.
در گزارشي که نايب السلطنه پرتغالي هندوستان به جانشين خود در سال ١٧٢١م مينويسد، درخصوص پايان حضور پرتغال در ايران و خليج فارس ذکر ميکند: «حتي به نام پرتغال نيرويي نيز نداريم که ايرانيها به ما احترام گذارده و يا از ما بترسند» (آقا محمد زنجاني، ١٣٨٢: ٣٧٦)؛ اما ضعف و سقوط پرتغال در منطقه خليج فارس در نتيجه تراکم مجموعه اي از عوامل اند که در اين مقاله به بررسي اين علل ميپردازيم .
تلاش براي تسلط بر راه هاي تجاري دريايي يکي ديگر از عوامل بود، درواقع ترکان ميدانستند که پرتغاليها مانعي بر تجارت شرق به غرب از طريق عثماني هستند و با انجام عمليات نظامي در خليج فارس در پي کنار زدن اين مانع بودند (حنظل ، ١٩٩٧: ٣٣٣).