چکیده:
این پژوهش، کوشش خویش را بر آن گمارده تا از طریق دانش تصحیح و نقد، این مجموعه منشآتی مربوط به قرن دهم ق به کتابت: میرزا محمدصادق ناظم تبریزی (صادقای تبریزی) را مورد بررسی قرار دهد و ویژگیها، کاستیها، اهمیت اسناد نسخه و بینش و روش کاتب را در چهارچوب الگویی معنادار نقد کند. درونمایهی نسخه فوق شامل مضامینی چون فرامین پادشاهان، اسناد دیوانی، فتحنامهها، و منشآت و اخوانیات از روزگار سلجوقی تا اوایل صفوی است که تاکنون مورد نقد و انتشار قرار نگرفتهاند و میتواند در جای خود به فهم حلقههای مفقودی از تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران و برخی همسایگان یاری رساند. این بررسی با اتکا بر نسخه خطی این اثر و با رویکرد تحلیلی، همراه با روش تحلیل محتوای کیفی انجام شده است و نشان می دهد که نویسنده در تدوین و چینش منشات، تحت تاثیر فضای سیاسی دوره صفویه قرار داشته است. از آنجا که آرمان صفویه ایجاد دولتی ملی بر پایه مذهب رسمی و مرزهای سیاسی تبیین میشود، کاتب نسخه به کتابت اسنادی دست یازیده که در پیوند با جغرافیایی است که صفویان در ترسیم الگوی سرزمینی خود به دنبال تحقق آن بودند.
This research has made an effort to criticize the collection of Monshaat related to the 10th century AH written by Mirza Mohammad Sadegh Nazem Tabrizi (Sadegha-ye-Tabrizi) and to scrutinize the writer’s features, shortcomings, the importance of the manuscript, insight and method in a meaningful framework. The theme of the above version includes such concepts as royal decrees, court documents, an announcement of a victory, Monshaat and friendly correspondences from the Seljuk period to the early Safavid period that has not still been criticized and published and can in turn help to understand missing links in the political and social history of Iran and some of its neighbors. Relying on the manuscript of Tabrizi’s Monshaat and an analytical approach along with qualitative content analysis, this study indicates that the writer was influenced by the political atmosphere of the Safavid period in compiling and arranging the Monshaat. Since the Safavid’s ideal is explained to establish a national state on the basis of official religion and political boundaries, the writer has written documents that are linked to the geography which the Safavids sought to achieve in drawing their territorial model.
خلاصه ماشینی:
این نکته از جنبۀ دیگری نیز درخور اهمیت و توجه است؛ در یکی از اسناد با عنوان سواد دو مکتوب به پسران ملأ عبدالرزاق لاهیجی (ناظم تبریزی 1009: 240) سالشماری تواریخی آمده است که پس از تاریخ تعیینشده برای کتابت نسخه آمدهاند و این گمان را تقویت میکند که اسنادی چند درحدود سالهای ۱۰۶۰ تا ۱۱۲۱ق توسط کاتب دیگری به مجموعه افزوده شده است.
3. تحلیل ساختار، نقد شکلی، و ابعاد اثر باتوجهبه تفاوت خط کتابت در برخی از اسناد (برای نمونه، بنگرید به ناظم تبریزی 1009: 194) پیداست که نگارش نسخه توسط کاتبهای مختلف (احتمال زیاد دو تا سه کاتب) انجام شده است، اما عمدۀ نگارش برعهدۀ کاتب اصلی، یعنی همانا صادقای تبریزی، است که بیشتر حجم نسخه را به خط خویش کتابت کرده است.
در نامهای تحت عنوان «سواد منشور تکش خوارزمشاه به اقضیالقضات خویش» (همان: 124) که گزینشی است از کتاب التوسل الی الترسل بهاءالدین بغدادی، حذف نام صدرالدین در متن نسخه و نیز پارهای اختلافات دیگر همچون حذف برخی وظایف اقضیالقضات (برای آگاهی بیشتر درمورد این منصب و کارکرد آن، بنگرید به خسروبیگی و بکائیان 1394: 61) مانند حراست از اخبار و آثار صحابه که در التوسل آمده توسط این کاتب شیعهمذهب روزگار صفوی نشان قوت فرضیهای است که درباب بینش او طرح شده است.