چکیده:
افضل الدین بدیل ابراهیم بن علی معروف به خاقانی شروانی نویسنده و شاعر بزرگ قرن ششم، جزء بزرگترین قصیده سرایان زبان و ادبیات فارسی است که به زبان عربی نیز شعر گفته است. عمده شهرت خاقانی به خاطر قصاید پرهیمنه و مطنطن اوست که به زبان دشوار و صور خیال عالی و دور از ذهن سروده شده است. تسلط شاعر بر دانش های زمان خود و اشرافش بر احادیث و علوم اسلامی و نسطوری و اساطیر و تلمیحات سامی، ایرانی، عبری و ... درک شعر او را دشوار کرده است. دیوان خاقانی چند نوبت تصحیح و چاپ شده است ولی به خاطر عدم اصالت نسخه و بدخوانی مصححان، فهم شعر شاعر دو چنان مشکل شده است. با وجود مقالات و پایان نامه های متعدد در این زمینه همچنان مواردی در دیوان وجود دارد که به تصحیح مجدد با دقت بیشتر نیازمند است. این مقاله به تصحیح و توضیح یکی از آن ابیات پرداخته است. بیت مورد نظر و ابیات قبل و بعد آن جزء زیباترین شعرهای فارسی در توصیف قلم و نوشته ها و توقیعات است که برای روشن تر شدن آن، ابیات قبل و بعد آن که همگی به هم مرتبطند شرح و تحلیل شده است.
خلاصه ماشینی:
دیدهء آهوی دشت (تصحیح و تحلیل یک بیت از دیوان خاقانی) دکتر علیرضا حاجیاننژاد استادیار دانشکدهء ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران (از ص 97 تا 116) چکیده: افضل الدّین بدیل ابراهیم بن علی معروف به خاقانی شروانی نویسند هو شاعر بزرگ قرن ششم،جزء بزرگترین قصیدهسرایان زبان و ادبیات فارسی است که به زبان عربی نیز شعر گفته است.
قصیده موردنظر در مدح شروانشاه جلال الدّین ابو المظفر اخستان بن منوچهر با مطلع زیر سروده شده است: صبح خیزان کآستین بر آسمان افشاندهاند پایکوبان دست همّت بر جهان افشاندهاند این قصیده در صفحات 107 تا 111 دیوان به تصحیح مرحوم دکتر ضیاء الدّین سجادی آمده و 106 بیت و سه مطلع دارد.
کوکب دُرّی است یا دُرّ دری کز هر دری دست و کلکش گاه توقیع از بنان افشاندهاند پنج شاخ دست رادش کز صنوبر رستهاند بر جهان صد نوبر از شاخِ امان افشاندهاند تا قلم را مار گنج پادشاهی کردهاند از دهان مار،گنج شایگان افشاندهاند با اقتباس از آیه 35 سورهء نور شاعر در بیت نخست واژگان زبان فارسی را که برای نوشتن متن توقیع و...
ولی با تردید در صحّت ضبط نسخهء مذکور و توجّه به ضبط درست و دقیق یعنی دیدهء آهوی دشت چنانکه در صفحهء هفتاد نسخهء اساس تصحیح دکتر سجّادی آمده است،بیت مذکور باتوجّه به ابیات قبل و بعد قصیده یکی از ابیات بسیار زیبا و دلنشین این قصیده بلکه شعر خاقانی خواهد بود.
خاقانی به این چند استعاره در توصیف نوشتن قلم بر کاغذ اکتفا نکرده است و همین معنی را دوباره با دو استعارهء دیگر بیان کرده است.