چکیده:
موضوع مورد بررسی ما حکایت کوتاه توبه ابراهیم ادهم است که از چهار متن انتخاب شده؛ کشف المحجوب هجویری غزنوی (قرن پنجم ه.ق.) طبقات الصوفیه خواجه عبداله انصاری (قرن پنج ه.ق.) ترجمه رساله قشیریه از مولفی نامعلوم (قرن ششم ه.ق.) و شرح تعرف مستملی بخاری (قرن پنجم ه.ق.).
روایت شناسی، رویکرد اصلی این مقاله است. ابتدا هر چهار متن را به تعدادی گزاره تقسیم و آنها را بر اساس رمزگانهای متفاوت، دسته بندی و در چارچوب ساختار روایی با یکدیگر مقایسه کردیم تا بدین وسیله ویژگی های روایی آنها را کشف کنیم. در واقع به بررسی «سبک شناسی روایت»، در چهار قطعه بسیار کوتاه از این متون پرداخته ایم.
خلاصه ماشینی:
این رمزگان،شامل سهدسته گزاره است؛یا به موضوعی ارجاع میدهند یا کنشی را تکرار میکنند و یا در نقش موتیف تکرار شونده،ظاهر میشوند؛ کشف المحجوب( K ) 1-از اوّل حال،امیر بلخ بود 2-چون حق-تعالی-را ارادت آن بود که پادشاه جهانی گردد 3-روی به صید،بیرون شده بود 4-و از لشکر خود،جدا مانده 5-ازپس آهویی بتاخت 6-خدای-عز و جل-به کمال الطاف و اکرام خود،مرآن آهو را با وی به سخن آورد 7-تا به زبان فصیح گفت:ألهذا خلقت أم بهذا امرت؟از برای این کارت آفریدهاند یا بدین کار فرمودند ت؟8-وی را این سخن،دلیل گشت 9-توبه کرد و دست از ممالک دنیا به کل باز کشید و طریق زهد و ورع بر دست گرفت طبقات الصوفیه( T ) 1-از اهل بلخ است؛از ابناء ملوک امیرزاده بود 2-به نوجوانی توبه کرده 3-وقتی به صید بیرون رفته بود 4-هاتفی وی را آواز داد،گفت:ای ابراهیم!نه بهر این کار آفریدند ترا 5-وی را از غفلت،یقظت پدید آمد 6-و دست در طریقت نیکو زد ترجمهء رسالهء قشیریّه(G) 1-از شهر بلخ بود و از ابناء ملوک بود 2-روزی به شکار،بیرون آمده بود 3-روباهی برانگیخت یا خرگوشی 4-و بر اثر آن،همی شد 5-هاتفی آواز داد کی:ترا بهر این آفریدهاند یا ترا بدین فرمودهاند؟ 6-(پس دگرباره آواز داد از قربوس زین که و اللّه تو را از بهر این نیافریدهاند و بدین نفرمودهاند)7-از اسب فرودآمد شرح تعرف( S ) 1-او ملوکزاده بود 2-سبب توبه او دو وجه گویند؛یک گروه چنین گویند 3-که به شکار رفته بود 4-اسب به دم صیدی بتاخت 5-آن صید،روی بازپس کرد 6-و گفت:ما لهذا خلقت یا ابراهیم 7-فرعی به وی درآمد 8-و بازگشت 9-اسب با او همین سخن یادکرد 10-و چون زمانی برآمد پیش کوههء زین،همین سخن بگفت 11-چون زمانی برآمد،گوی گریبان،همین آوازداد (به تصویر صفحه مراجعه شود) ترتیب علائم رمزگانهای یکی گزاره،نشانگر اهمیّت آنها است.