چکیده:
تحدید حدود دریایی در منطقه خلیج فارس به دلیل عمق و پهنای کم، وجود جزایر و ذخایر انرژی، پیچیدگی جغرافیایی و حقوقی خاصی دارد. ایران تحدید حدود مرز دریایی خود را با برخی از کشورهای جنوبی خلیج فارس در دهه 60 و 70 میلادی انجام داده است. هدف تحقیق حاضر تبیین عوامل مؤثر بر تحدید حدود مرز دریایی ایران با کشورهای خلیج فارس است. نوشته حاضر با استناد به مقررات حقوق دریایی ایران، قراردادهای مرزی ایران با کشورهای حوزه خلیج فارس، قوانین و کنوانسیونهای بینالمللی حقوق دریاها (1958م. و 1982.م)، گزارشها و کتابهای مرجع و موثق حقوقی و ادعای کشورها در رابطه با تحدید حدود دریایی، سعی کرده است تحلیلی منسجم از عوامل مؤثر بر استقرار مرزهای دریایی ایران در خلیج فارس داشته باشد. یافتههای تحقیق بیانگر آن است که عوامل سیاسی، اقتصادی، جغرافیایی و حقوقی در تعیین مرز دریایی ایران با همسایگان نقش داشته است. عوامل سیاسی نقشی غیرمستقیم و انگیزشی در تمایل ایران برای تعیین مرزهای دریایی خود با همسایگان داشته است (به غیر از مرز دریایی با کشور قطر). عوامل اقتصادی (دسترسی به میادین انرژی) در ترسیم مرز دریایی ایران و عربستان نقش مهمی داشته است. در مقابل، عوامل جغرافیایی و حقوقی نقشی مستقیم و تعیین-کننده در ترسیم مرز دریایی ایران با همسایگان ایفاء کرده است. از میان عوامل جغرافیایی، وضعیت خطوط ساحلی و جزایر ایران در ترسیم خطوط میانی، حضوری تعیینکننده داشتهاند. عوامل حقوقی در چارچوب اصل توافق، اصل منصف (میانی) و اصل انصاف نقشی مهم در موافقتنامههای مرز دریایی ایران با همسایگان جنوبی داشته است.
The delimitation of maritime boundaries is one of the important steps in drawing sea borders. The delimitation of the maritime boundaries in the Persian Gulf region has a special geographical and legal complexity due to its shallow depth and breadth, the existence of islands and energy reserves. Iran delimited most of its maritime boundaries with the southern Gulf states in the 1960s and 1970s. The current study aims at expounding the factors affecting the delimitation of Iran's maritime boundaries with the Persian Gulf states. The present study also tries to provide a coherent analysis and interpretation of the factors affecting the delimitation of Iran’s maritime boundaries with reference to the Iran's maritime law provisions, Iran's border agreements with the of the Persian Gulf states, United Nations Convention on the Law of the Sea (UNCLOS), reports and reliable legal reference books and the claim of countries regarding the delimitation of maritime boundaries. The research findings demonstrate that geographical, legal, political and economic factors have played a role in delimiting Iran's maritime boundaries with its neighbors. Political and economic factors have played an indirect and motivating role in Iran's desire to delimit its maritime boundaries with its neighbors. However, geographical and legal factors have played a direct and decisive role in delimiting Iran's maritime boundaries. Legal factors within the framework of the principle of Agreement, Equity and the Equitable Principle have played an important role in Iran's maritime boundary agreements with its southern neighbors. Among the legal elements, the Proportionality Principle has no place in the Iran’s maritime agreements, which has been mostly cited in courts and judicial decisions. Nonetheless, Iran can apply this principle to the rest of its maritime boundaries.
خلاصه ماشینی:
مذاکرات ايران و بريتانيا تا اواخر دهه ٦٠ ميلادي و اوايل دهه ٧٠ ميلادي، منجر به توافق دو کشور بر اعمال اصل خط مياني در تقسيم مرز فلات قاره ايران و همسايگان عربي خود گرديد؛ بر اساس همين اصل بود که موافقت نامه هاي بعدي تحديد حدود فلات قاره در خليج فارس به دست آمد (٥٣ :٢٠١٧ ,Zarei &Mojtahedzadeh ).
بنابراين استفاده از روش مزبور موجب گرديد که خط مياني جزيره خارک تا سرزمين اصلي ايران به عنوان خط مبدأ غيررسمي به منظور تقسيم فلات قاره دو کشور در نظر گرفته شود؛ هر چند که جزيره خارک بعداً به عنوان يکي از نقاط گردش در ترسيم خطوط مبدأ ايران لحاظ شده است و اين امر در مصوبه هيأت وزيران در سال ١٣٥٢ و مصوبه مجلس ايران در سال ١٣٧٢ که در ارتباط با قانون مناطق دريايي ايران در خليج فارس و درياي عمان بودند، مورد تأکيد قرار گرفته است .
در موافقت نامه مرزي بين ايران و دوبي در سال ١٩٧٤، خط مرزي از سواحل سرزمين اصلي دو کشور و بدون در نظر گرفتن جزيره سرّي (١٠٣ :١٩٧٩ ,El-Hakim ;١٥٤٠-١٥٣٣ :٢٠٠٤ ,Alexander &Charney )، ساير جزاير و عناصر جغرافيايي (صخره ها، ريف ها و ارتفاعات جزر و مد) تعيين شده است به جز بخشي که مرز از قوس ١٢ مايلي جزيره سرّي پيروي مي کند (١٥٦ :١٩٩٧ ,Razavi ;١٣٣ :٢٠٠٩ ,Dehghani).