چکیده:
قصّه های پهلوانی یکی از انواع قصّههای عامّه است که نبرد اغراق آمیز پهلوانان و قهرمانان واقعی، تاریخی یا خیالی را به همراه ماجراهای عیاری و عاشقانه آنها به تصویر می کشد. بسیاری از خصال، صفات و کنشهای پهلوان قصّه ها در سنّتهای پهلوانی ایران باستان، اندیشه های اساطیری و نظام عیاری و جوانمردی ریشه دارد. در این میان، نقش شاهنامه فردوسی در الگوبخشی به شخصیت پهلوان ادب عامّه و کنشهای او از همه برجسته تر و نمایان تر است، به گونه ای که راویان قصّهها سعی در همسان سازی پهلوان ادب عامّه با شاهنامه داشته اند. این پژوهش بر آن است تا ویژگیهای پهلوان قصّههای عامّه را در مقایسه با پهلوان شاهنامه از نظر الگوی تولّد و بنمایه های مربوط به آن، کنشهای سلحشورانه و سیاسی، و خصال عیاری و جوانمردی شناسایی نماید. نتایج پژوهش نشان می دهد پهلوان ادب عامّه در الگوی تولّد، کیفیت بالندگی و تربیت، خصال جنگاوری و پای بندی به الزامات اخلاق جوانمردی با پهلوان حماسة ملّی مشترکات فراوانی دارد؛ ولی بنا به خاستگاه مردمی اش، در کنشهای سیاسی و نوع برخورد با نهاد قدرت، آزادانه تر و مستقل تر از پهلوان شاهنامه عمل می کند.
A heroic scene is a kind of folk tale that depicts the exaggerated battle of real, historical or imaginary heroes and heroines along with their adventurous and romantic adventures. Many of the characteristics, traits and actions of the hero of the stories are rooted in the heroic traditions of ancient Iran, mythological ideas and the system of nobility and chivalry. They had popular literature with Shahnameh. This study aims to identify the characteristics of the hero of folk tales in comparison with the hero of Shahnameh in terms of birth pattern and related principles, military and political actions, and the characteristics of modesty and chivalry. The results of the discussion show that the hero of popular literature has a lot in common with the hero of the national epic in the pattern of birth, quality of upbringing and education, warlike character, using fine tricks and adhering to the requirements of chivalry ethics; But according to his popular origin, in political actions and the type of dealing with the institution of power, he acts more freely and independently than the hero of Shahnameh.
خلاصه ماشینی:
در شکل گیری قصّه های عامّه و تحوّ ل شخصیت پهلوان عوامل متعدّدی دخیل هستند که پاره ای از آنها عبارتند از: اسطوره های کهن و برخی رویدادهای تاریخی پیش از اسلام در ایران ، مبارزات مردمی و ایستادگی در مقابل مهاجمان ، گوسان ها و نقش آنان در روایت های داستان های پهلوانی، خداینامه های عصر ساسانی، شاهنامۀ فردوسی، تحوّ ل نظام عیاری، دولت ها و نهادهای قدرت و ثروت ، جهان نگری متفاوت راویان ، دخل و تصرّ ف کاتبان ، و ذوق و سلیقۀ مردم (ر.
از مجموعۀ نوزده جلدی «فرهنگ افسانه های مردم ایران » (گردآوری شدة علیاشرف درویشیان و رضا خندان ) و جلد پنجم «افسانه های ایرانی» (جمع آوری شدة محمّد قاسم زاده ) که شامل دو هزار و هفتاد و سه قصّه میباشد، چهل و یک قصّۀ پهلوانی شناسایی و تحلیل شده که در واقع جامعۀ آماری پژوهش را سامان داده است .
دوران کودکی سهراب در شاهنامه این گونه وصف شده است : چو یک ماهه شـد، همچو یک سال بود بــرش چــون بــر رســــتــم زال بــود چو سـه سـاله شـد، سـاز میدان گرفت بــه پـنـجـم دل تـیر و چوگــان گرفــت چو ده ســاله شــد، زان زمین کس نبود کــه یــارســــت بــا او نــبــرد آزمــود (فردوسی، ١٣٦٩: ٢/ ١٢٥) دورة آموزش پهلوان در نخستین سال های زندگی، در دو سطح صورت میگیرد: ادب آموزی؛ یعنی آموختن علم ، اخلاق و نحوة سلوک با بزرگان و در مرحلۀ بعد فراگیری اصول نبرد و کار با سلاح .