چکیده:
ابوریحان بیرونی دانشمند برجستۀ قرون چهارم و پنجم هجری رویکرد منحصر به فردی در علوم طبیعی داشت. در حالی که دانشمندان برجستهای چون ابوعلیسینا روشهای قیاسی و مبانی فلسفۀ ارسطو را در علوم طبیعی دارای اصالت تلقی میکردند، ابوریحان توجه بیشتری به براهین انّی که روش علوم ریاضی بود داشت. در این روشِ علمی میتوان با نگاهی انتقادی به مبانی فلسفی نگریست و تعهدی به این و آن دستگاه فلسفی نداشت. بیرونی گرچه خود بسیاری از مبانی ارسطو را پذیرفته بود و عملاً در مقدمات علم نجوم اعمال کرده بود، اما همواره نگاهی انتقادی به آنها داشت و در برخی موارد به مرزهای علم تجربی، آن طور که در دورۀ انقلاب علمی در غرب میشناسیم، نزدیک شده بود. همچنین از ملزومات چنین نگرشی غیریقینی بودن علوم طبیعی است که سنخیت بسیاری با علوم طبیعی و تجربی به شکل جدید خود دارد. در این مقاله تلاش میکنیم رویکرد انّی بیرونی در علوم طبیعی را با چند نمونه و شرح آنها روشن کنیم.
Al-Biruni was a prominent scientist of the eleventh century with a specific approach to natural philosophy. Unlike his other contemporary scientists and natural philosophers focusing on the a priori arguments, and demonstration through the cause, Al-Biruni disliked such an approach. He had a critical view of this approach and tried to counter it, although it was not mainstream. In this paper, we will investigate some of his arguments through which his a posteriori approach will be reflected. Al-Biruni was a prominent scientist of the eleventh century with a specific approach to natural philosophy. Unlike his other contemporary scientists and natural philosophers focusing on the a priori arguments, and demonstration through the cause, Al-Biruni disliked such an approach. He had a critical view of this approach and tried to counter it, although it was not mainstream. In this paper, we will investigate some of his arguments through which his a posteriori approach will be reflected. Al-Biruni was a prominent scientist of the eleventh century with a specific approach to natural philosophy. Unlike his other contemporary scientists and natural philosophers focusing on the a priori arguments, and demonstration through the cause, Al-Biruni disliked such an approach. He had a critical view of this approach and tried to counter it, although it was not mainstream. In this paper, we will investigate some of his arguments through which his a posteriori approach will be reflected. Al-Biruni was a prominent scientist of the eleventh century with a specific approach to natural philosophy. Unlike his other contemporary scientists and natural philosophers focusing on the a priori arguments, and demonstration through the cause, Al-Biruni disliked such an approach. He had a critical view of this approach and tried to counter it, although it was not mainstream. In this paper, we will investigate some of his arguments through which his a posteriori approach will be reflected.
خلاصه ماشینی:
مثلا هنوز نامه های میان بیرونی و ابن سینا که منبع سرشاری از روش شناسی علمی بیرونی و خصوصا درک زمینه و زمانۀ قرون چهارم و پنجم هجری است ، نه به زبان های اروپایی و نه حتی به فارسی دقیقی ترجمه نشده است و مورخان به ترجمۀ الکن و قریب به مضمونِ این رساله در نامۀ دانشوران ، مربوط به میانۀ دورٔە قاجار، اکتفا کرده اند.
به بیان دیͽر مساله پذیرش کرویت یا مرکزیت زمین نیست (اصل حکم )، مساله ارائه و ترکیب استدلال های متنوع برای رسیدن به این دعاوی نیز نیست (برهان )، بلکه مساله رویکردی است که میتوان نسبت به دسته ای از براهین در مقابل براهین دیͽری داشت (روش علمی).
او در رد این مدعی ناشناخته استدلال میکند که اگر حرکت طبیعی اجسام مثلا به سمت شرق باشد، باید پرتابِ قسری آن به سمت غرب کمی دشوارتر از پرتاب به سمت شرق باشد که چنین نیست ، ابوریحان در استیعاب الوجوه الممکنه لصنعه الاصطرلاب دربارٔە روش های مختلف ساخت اسطرلاب نوشته است .
رویکرد بیرونی و ابن سینا نه تنها در برهان های انی و لمی بلکه در مبانی روش شناسسی فلسفی نیز در مقابل یکدیͽر است .
ابوریحان در نقل قول بالا و در چند جای دیͽر بر غیر یقینی و غیردائمی بودن تجربه تأکید میکند، همچنین او معتقد است جهان در تطور و تغییر است و یک پدیده در زمان های مختلف دست خوش دگرگونیهای بسیار میشود، اما این به معنای نظریه ای متافیزیکی در بارٔە قانون علمی نیست .