چکیده:
یکی از رویکردهای مفسران عصری، با هدف کاربست و تطبیق آیات همسیاق آیه اکمال در قرآن، رویکرد تفسیر فرهنگی است. برخی از مفسران با اشاره به تحولات گوناگون معنای نعمت ذیل این آیه، در طراحی الگویی ساختاری، برای اثبات معنای نعمت به معنی «ولایت الهی» تلاش کردهاند. پژوهش پیشرو با روش توصیفی تحلیلی سیر تطور معنای نعمت را با تاکید بر آراء مفسران، بهویژه با نگاه عصری و تفسیر فرهنگی بررسی میکند. مهمترین یافتههای پژوهش حاکی است که مفسران در تفاسیر فرهنگی از طریق تاکید بر ضرورت تشریع احکام توسط پیامبر برچیده شدن پدیده نسخ بعد از نزول این آیه را نتیجه گرفتهاند. لذا مانایی آموزههای قرآنی، اکمال دین و همچنین واکاوی شبکه ارتباطی آیات مراد از نعمت در آیه مذکور بهمعنای ولایت و تطبیق آن با ولایت امیرمومنان علی را بهعنوان مصداق برتر تایید میکند. از منظر نگارندگان این پژوهش، مبنای معناشناختی و مصداقشناختی نگره مذکور محل بررسی و بازاندیشی است. اختصاص و محدود کردن نعمت به مراسم حج به تضییع محتوا و پیام آیه میانجامد و تبعات عدم فهم دقیقتر آیه را بهدنبال دارد. از جمله راهبردهای مفسران تفسیر فرهنگی، بیان معانی گستردهتر نعمت از جمله اسلام و شناخت با توجه به تفسیر روشمند آیات و اصل فرازمانی و فرامکانی بودن قرآن است.
خلاصه ماشینی:
ازجمله در تفاسیر برخی از مفسران معانی مختلفی در این زمینه وارد شده، که عبارت است از: حصول مغفرت جماعت مسلمین (قشیری، بیتا، ج 1، ص 401)؛ تمام کردن نعمتهای ظاهری و باطنی (نخجوانی، 1999، ج 1، ص 184؛ آلسعدی، 1408ق، ج 1، ص 238)؛ ورود به بهشت (کاشانی، 1336، ج 3، ص 180؛ حائری تهرانی، 1377، ج 3، ص 250)؛ وفای به عهد و وعدة از طرف خداوند با انتخاب دین اسلام بین ادیان دیگر (آلوسی، 1415ق، ج 3، ص 234)؛ بخشش علم و حکمتی از جانب خدا بر مسلمین که سابقه نداشته است (ناصری، 1413ق، ج 1، ص 375).
اما معانی مطرحشده در اینباره در معنای پاکسازی خانة خدا از مظاهر شرک، اختصاص مراسم حج برای مسلمانان و امنیت آن؛ هدایت؛ کامل شدن اسلام و احکام آن؛ ولایت و شناخت است که در تفاسیر مفسران کرد و جلوه بارزتری دارد.
تقرير معنای پاکسازی خانة خدا از مظاهر شرک، اختصاص مراسم حج برای مسلمانان و امنيت آن از ديدگاه مفسران طبری در جامعالبیان ذیل آیة اکمال نظرات صحابه در مورد واژة «نعمت» را بیان میکند.
برخی دیگر مفسران معاصر نیز تفسیر «نعمت» را بهطور مشخص «امنیت مراسم حج» دانستهاند (زحیلی، 1422ق، ج 6، ص 75)؛ گرچه چندان تفاوتی نسبت به معانی پاکسازی خانه خدا از مظاهر شرک و اختصاص آن برای مسلمانان به لحاظ رعایت تاریخ و زمان نزول آیه ندارد.