چکیده:
آیه 59 سوره «آلعمران» شاید تنها آیهای در قرآن باشد که هم مورد استناد تکاملگرایان قرار گرفته و هم مورد استشهاد خلقتباوران. ازاینرو، میتوان گفت این آیه محل یک رویارویی سرنوشتساز بین این دو گروه است؛ بهگونهایکه غلبه هرکدام از این نگاهها در تفسیر آیه مذکور میتواند پیروزی بزرگ برای آن و گامی بسیار بلند در جهت فایق آمدن آن نگاه بر دیگری در نزاع دیرینه بر سر نگاه قرآن به تاریخ طبیعت و بخصوص تاریخ پیدایش انسان بر این کره خاکی باشد. آنچه در پی میآید تلاشی است به روش تحلیلی توصیفی برای انجام یک داوری سنجیده و مستدل بین خوانشهای تکاملگرا و خلقتباور از این آیه شریفه. برای این منظور ما ابتدا به مسایلی میپردازیم که برای درک درست از آیه باید فیصله داده شوند و سپس به تفسیر خود از آیه میپردازیم. در انتها نیز تفسیری تکاملباور از این آیه طرح و نقد میکنیم تا امکان داوری بین دو تفسیر برای خواننده فراهم گردد.
خلاصه ماشینی:
ميتوان سخنان مفسران را در اينباره جمعبندي و خلاصه کرد که مسيحيان که خلقت خاص و ويژه حضرت عيسي( را تصديق ميکردند و آن را دليل بر الوهيت او ميدانستند، در مدينه براي اثبات مدعاي خويش خدمت رسول خدا( رسيدند (طباطبائي، بيتا، ج 3، ص 6ـ8)؛ و از طرفي احتمالاً آياتي از سورة «مريم» که بر آفرينش خارقالعاده حضرت عيسي( دلالت دارد که مدتها قبل در مکه بر قلب پيامبر نازل شده بود (همان، ج 14، ص 7) را شنيده بودند و به اين اطمينان رسيده بودند که مسلمانان اين واقعيت را پذيرفتهاند که خلقت حضرت عيسي( نوع خاصي از خلقت بوده که تا آن زمان کسي نظيرش را نديده و نشنيده است.
پس بايد وجه تشبيه عيسي به آدم را در همين نکته جست؛ يعني آيه شريفه ميفرمايد: عيسي در خارقالعاده بودن خلقتش همچون آدم است؛ چراکه اگر او بدون وساطت پدر و صرفاً از يک مادر متولد شد، در خلقت آدم نه پدري و نه مادري واسطه نبوده و اينگونه آفرينش براي قدرت مطلقه الهي کاملاً ممکن، بلکه محقق است (ابنعاشور، بيتا، ج 3، ص 112).
ازاينرو، نويسنده اين سطور ترجيح ميدهد وجه شبه بيانشده در آيه را بهگونهايکه در ذيل آمده، تنسيق کند: اولاً، شکي نيست که عبارت «خَلَقَهُ مِنْ تُرَابٍ ثُمَّ قَالَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ» در آيه شريفه، ازآنجاکه بلافاصله پس از تشبيه عيسي به آدم آمده است، براي بيان وجه شبه ابراز شده است؛ پس براي کشف وجه شبه لامحاله بايد همين عبارت را تحليل کرد.
او با توجه به تشبيه موجود در اين آيه شريفه و اينکه حضرت عيسي( توسط مادر خود به دنيا آمده است، به اين تيجه رسيده که حضرت آدم( نيز همچون حضرت عيسي( وابستگي نسلي دارد و چنين نيست که مستقيم از خاک آفريده شده باشد؛ که توضيح آن بدين شرح است.