چکیده:
پژوهش حاضر با هدف نقش شرایط اقلیمی بر نحوه ژنز و تنوع مورفولوژیکی کارنهای کارستی سازندهای کربناته حوضه کلات در شرق کپه داغ صورت گرفته است. برای این منظور از روش تجربی (همپوشانی ژئومورفومتری) بر مبنای مدل زون بندی اقلیمی و بررسیهای آزمایشگاهی (کلسیمتریک و درصد خلوص آهک) استفاده گردیده است. سپس با استفاده از تکنیکهای ژئومورفومتریک، بر روی تعداد 240 نمونه برداری از سه نوع کارن با مورفولوژی متفاوت (خطی، پیت کارن و تریت کارن)، اطلاعات زمینی آنها برداشت گردید. نتایج بدست آمده نشان داد که هر اندازه اقلیم حاکم بر سنگ، مرطوب تر باشد، نه تنها تعداد کارنها در واحد سطح بیشتر میشوند، بلکه، تنوع مورفولوژیکی و تکامل یافتگی آنها نیز بیشتر خواهد شد. در واقع تغییر اقلیم، نقش بسیار موثری در ژنز و توسعه کارنهای کارست سطحی دارد و بین پهنههای اقلیمی مرطوب تر و تنوع پذیری مورفولوژیکی و تکامل یافتگی کارنها در سازندهای کارست ساز، رابطه مستقیمی وجود دارد، بطوریکه در پهنه اقلیمی (Q4) با شرایط اقلیم مرطوب، انواعی از کارنهای خطی، سه وجهی، پیت کارنها و حتی وند کارنها با مقیاسهای مزو و ماکرو تشکیل شدهاند. همچنین سنجش مورفومتری کارنها نشان داد که مقدار قطر، عمق و عرض کارنهای خطی، تریت کارنها و پیت کارنها در پهنههای اقلیمی معتدل و مرطوب (Q4. Q3) واقع در ارتفاعات بالای حوضه به سه تا 10 برابر اندازه کارنهای اقالیم خشک و نیمه خشک (Q1,Q2) میرسد.
The aim of the present study was to investigate the role of climatic conditions on the genesis and morphological diversity of karst rocks of carbonate formations in Kalat Basin in the east of Kopeh Dagh. For this purpose, the experimental method (geomorphometric overlap) based on climatic zoning model and laboratory studies (calcimetric and lime purity percentage) have been used. In the research process, first, the climatic zoning map of the basin was prepared through 25 stations with a statistical period of 35 years in the GIS environment and four climatic zones of the region were determined. Then, using geomorphometric techniques, ground samples were collected on 240 samples of three types of Karen with different morphology (linear, Pitcarn and Triticar). The results showed that the more humid the climate of the karst rock, the more not only the number of carnations per unit area will increase, but also the morphological diversity and evolution will increase. In fact, climate change has a very effective role in the genesis and development of surface karst Carns and there is a direct relationship between wetter climatic zones and morphological diversity and evolution of Carns in karst-forming formations, as in the climate zone (Q4). In humid climates, a variety of linear, depth and width of linear carnivores, triticarmens and peatcarns in temperate and humid climates (Q4.Q3) located at high altitudes to three to 10 times the size of carnivores Arises in arid and semi-arid climates (Q1, Q2).
خلاصه ماشینی:
در حاليکه اثر اقيم بر تکامل يافتگي اشکال اپي کارست مهم تر از شرايط ليتولوژيکي و تکتونيک ميباشد؛ بنابراين در مقاله حاضر با بهره گيري از روش تجربي و آزمايشگاهي (کلسيمتريک و درصد خلوص آهک ) و بر مبناي مدل زون بندي اقليمي به بررسي نقش اقليم بر تنوع و تکامل مورفولوژيکي کارن هاي منطقه پرداخته ميشود.
اگرچه بر طبق نظر ژپومورفولوژيست ها (وايت ، ٢٠٠٠: ١٤٧؛ بيکر، ٢٠١٦: ٤٥) سه عامل مهم کارست زايي يعني: اقليم ، ليتولوژي و سيستم هاي درز و شکستگي (تکتونيک )، بر ژنز و تنوع مورفولوژيکي اشکال اپي کارست مؤثر مي باشند، ولي فرآيند انحلال در شکل گيري و تکامل يافتگي پديده هاي کارستي بيشتر بوده که خود تحت تأثير شرايط اقليمي است (بهنيافر و قنبرزاده ، ٢٢٢:١٣٩٥).
اين موضوع اثبات مـي کند که شکل گيري انواعي از کارن هاي کارستي در سازندهاي مزدوران ، تيرگان و کلات به ويژه در اقاليم مرطوب منطقـه بيشتر است زيرا نسبت خلوص سنگ کارست در تشکيل کارن ها نقش اساسي دارد (کاليک ، ٢٠١١؛ رضـايي و همکـاران ، ١٣٩٩)؛ بنابراين هر اندازه از شرايط اقليمي خشک به طرف اقاليم معتدل و نيمه مرطوب کوهستاني حوضه پيش برويم بـه دليل خلوص سنگ کربناته ميزان تکامل يافتگي اشکال کارن ها توسعه يافته تر ميشود.