چکیده:
بررسی کاربرد واژگان هر زبان در رفتار اجتماعی افراد هر جامعه، تا حدی نشانگر جهانبینی آنها در کُنش و واکنش نسبت به یکدیگر است. روشن است که رفتار اجتماعی انسانها به طور کلی در دو مقولۀ دلالتهای مثبت و منفی میگنجند. برای مثال «تشویقها و دعاهای خیر» در زمرۀ مقولات مثبت و «توهین و نفرینها» در زمرۀ مقولات منفی جای میگیرند. از آنجا که نمود بعضی از واژهها با دلالت منفی در زبان بلوچی در رفتار اجتماعی مردم بلوچ به روشنی پدیدار است، در این مقاله با انتخاب تصادفیِ تعداد 125 واژه از این نوع، به بررسی آنها به ترتیب تحت دو عنوان «توهینها» و «نفرینها» با رویکردی توصیفی از نظر ساخت زبانی و کاربرد معنایی در حوزۀ مرکزی بلوچستان ایران پرداخته شد. یافتهها حاکی از آن است که از نظر بسامد، واژههای بلوچی با اصالت ایرانی در این فهرست نسبت به وامواژهها از فراوانی قابل توجهی برخوردارند، و ساختار صرفی و کاربرد نحوی آنها، دلالت بر نهادینهشدگیِ تاریخیِ آنها در جامعۀ زبانیِ این قوم دارد. دوم آنکه، از طریق نتایج این مقاله و موارد مشابه، میتوان به بخشی از رفتار اجتماعی مردم بلوچ با رویکرد جامعهشناسانۀ زبان دست یافت که حاصل آن میتواند در مطالعات زبانی، ادبی، فرهنگ عامه، مردمشناسی، و قومشناسی نیز به کار آید.
The application of the lexicon of any language in the social behavior of any society is somehow an indicator for their actions and reactions in relation with each other. It is evident that the social behavior of human beings fit in two positive and negative connotations in general. For instance, encouragements and good blessings fit under the category of positive connotations and insults and curses under the category of negative connotations. As the reflection of some words with negative connotations in Balochi language is evidently clear in the social behavior of the Baloch, in this article a collection of 125 words was gathered accidentally from the central region of Iranian Balochistan. Then with a descriptive approach, the gathered collection was surveyed based on its linguistic structures and semantic applications under two titles, insults and curses, respectively. Findings show that the frequency of Blaochi words with Iranian origin is many more in proportion to loan words, and their linguistic structures and semantic applications represent a historical fixation of them in linguistic society of Baloch nation. Secondly, through the findings of this article and similar cases, one can recognize parts of Baloch people linguistic behavior in a social approach whose results can be used in linguistic, literary, folkloric, anthropological, and ethnological studies.
خلاصه ماشینی:
از آنجا که نمود بعضـي از واژه هـا بـا دلالـت منفي در زبان بلوچي در رفتار اجتماعي مردم بلوچ به روشني پديدار است ، در اين مقاله با انتخاب تصادفيِ تعداد ١٢٥ واژه از اين نوع ، به بررسي آنهـا بـه ترتيـب تحـت دو عنـوان «توهين هـا» و «نفرين هـا» بـا رويکردي توصيفي از نظر ساخت زباني و کاربرد معنايي در حوزة مرکزي بلوچستان ايـران پرداختـه شـده است .
در اين مقاله تعداد ١٢٥ واژه ١ که به صـورت تصـادفي از دايـرة واژگـان زبـان بلـوچي و بـه ويـژه از گويش هاي مرکزي بلوچستان ايران برداشته شده اند، در قالب دو هنجار اجتماعي با عناوين «توهين هـا و نفرين ها» با رويکرد ساختاري و معنايي بررسي ميشوند.
تعدادي از اين واژه ها به قدري نهادينه شـده اند کـه بـه فرهنگ لغت ها راه يافته اند، براي نمونه واژة «نام » در ترکيب «-̂m bena: خطاب به کسي گويند و معني نفرين دارد به معني «الهي ديگر نام و اثري از تو نماند» (جهانديده ، ١٣٩٦ : ٤٢٨).
داده هاي واژه اي اين مقاله با استفاده از تحقيقات ميداني تهيه شده و محض اطمينـان از کـاربرد آنهـا در زبان بلوچي رايج ، همۀ آنها با فرهنگ لغت بلوچي به فارسي، تأليف عبدالغفور جهانديده ، چـاپ ١٣٩٦ کـه معتبرترين فرهنگ لغت بلوچي به فارسي اسـت ، تطبيـق داده شـده اند.
بعضي از اين توهين و نفرين ها از نظر جغرافيايي در جايي از بلوچستان رايج هستند و در جـاي ديگـر رواج ندارند، مانند jânčâr : صفت ، لفظاً به معني «جان نگاه کُن »، ساخته شده از اسم + مادة مضارع فعل ؛ به معني«تنبل /تَن آسا».