چکیده:
امروزه یکی از معضلات جهان اسلام که باعث شده است بحث بیداری اسلامی نیز به چالش کشیده شود، رشد و توسعه پدیدهای مخرّب، به نام تکفیر است. و برای اینکه این مشکل جهان اسلام رفع گردد، لازم است هم در زمینه مباحث تئوری و هم در زمینه برخورد تدافعی تلاشی متّحدانه انجام گیرد. البته پوشیده نیست که مبنا و اصل کار ایجاد روشنگری و نقد و بررسی این پدیده از مناظر مختلفی چون مبانی فقهی، عقائد و کلام، تکفیر از نگاه قرآن و سنّت، و... میباشد.
در این مقاله سعی شده که با رویکردی کلامی و بهویژه با تکیه بر دیدگاه اهلسنّت به بررسی پدیده تکفیر پرداخته شود و با توجّه به وجود دیدگاههای مشترک در اصول و مبانی اوّلیه در بین تمامی فرق اسلامی روشن میشود که پدیده تکفیر چه جایگاه، آثار و پیامدهایی را بر جهان اسلام داشته و در این راستا نیز به مسائلی همچون معیار کفر و ایمان، راههای مقابله با آن، وجه تمایز تکفیر در صدر اسلام با عصر کنونی، حرمت استیلای استعمار،... پرداخته شده است. و از جمله نتایج این بررسی این بوده است که؛ اوّلا یک دلیل اصلی رشد و توسعه این انحراف در درون جهان اسلام ناشی از جهل عمومی به آموزههای اسلام است، ثانیا این انحراف منشا پذیرش استیلای استعمار برونی بر جهان اسلام بوده و به طور کلی، پدیده تکفیر مولود انحراف درون و استعمار برون میباشد که ثمرهای غیر از تضعیف جهان اسلام و به تخریب و انحطاط کشاندن آن و ایجاد چالش بر بیداری اسلامی در عصر کنونی را نخواهد داشت.
یعد الیوم نمو وتطور ظاهره التکفیر المدمره کاحدی مشاکل العالم الاسلامی، والتی تسببت فی تحدی مناقشه الصحوه الاسلامیه. ومن اجل حل هذه المشکله فی العالم الاسلامی، من الضروری بذل جهد موحد سواء فی مجال المناقشات النظریه او فی مجال النهج الدفاعی. طبعا لیس سرا ان اساس ومبدا الاستناره وانتقاد هذه الظاهره، یقع من زوایا مختلفه مثل اسس الفقه والعقايد وعلم الکلام، والتکفیر من منظور القران والسنه وغیرها. حاولنا فی هذه المقاله، دراسه ظاهره التکفیر بمنهج کلامی، لا سیما اعتمدنا علی وجهه نظر السنه ؛ واعتبارا لوجود وجهات نظر مشترکه فی المبادي والاسس الاولیه بین جمیع المذاهب الاسلامیه، تتضح مکانه هذه الظاهره ولواحقها واثارها علی العالم الاسلامی، وفی هذا الصدد لقد تناولنا بعض المسايل مثل معیار الکفر والایمان، وطرق التقابل معها، والفرق بین التکفیر فی صدر الاسلام والعصر الحالی وحرمه استیلاء الاستعمار وما الی ذلک. ومن بین نتايج لهذه الدراسه: اولا، احد الاسباب الريیسیه لنمو وتطور هذا الانحراف فی العالم الاسلامی هو الجهل العام بالتعالیم الاسلامیه، وثانیا هذا الانحراف کان سببا فی قبول الاستیلاء للاستعمار الخارجی علی العالم الاسلامی وبصوره عامه، ظاهره التکفیر هی مولوده الانحراف الداخلی والاستعمار الخارجی التی لا ثمره لها الا اضعاف العالم الاسلامی ودخوله الی الدمار والانحطاط، وایجاد التحدیات امام الصحوه الاسلامیه فی العصر الحالی.
Today, one of the problems of the Islamic world, which challenges the discussion of Islamic awakening is the growth and development of a destructive phenomenon called Takfir. In order to solve this problem of the Islamic world, it is necessary to make a concerted effort both in the field of theoretical discussions and in defensive approach. Of course, it is evident that the basis and principle of enlightening and criticizing the phenomenon should be discussed from different perspectives such as jurisprudential foundations, theology, the Quran and Sunnah, etc .
This article, investigates the phenomenon of takfir with a theological approach and especially based on the Sunni’s point of view. Arguing the common views in the basic principles and foundations among all Islamic sects, the article also clarifies the phenomenon of takfir, its effects and consequences on the Islamic world. In this regard, it addresses issues such as the standard of disbelief and faith, ways to deal with it, the difference between takfir at the beginning of Islam and the present era,
the sanctity of colonialism, etc. It concludes that firstly, one of the main reasons for the growth and development of this deviation within the Islamic world is due to public ignorance regarding the Islamic teachings. Secondly, this deviation was the source of acceptance of external colonialism on the Islamic world. In general, the phenomenon of takfir is the result of internal deviation and external colonialism, which results in weakening the Islamic world, bringing it to destruction and degeneration, and challenging the Islamic awakening in the current era.
خلاصه ماشینی:
از آنجا که با توجّه به آموزههای اوّلیه و مشترک بین تمام فرق اسلامی معتقدیم پدیده تکفیر مورد تنفّر و طرد تمام مسلمین با هر گرایش کلامی و فقهی میباشد، بدنبال آن هستیم که با بیان نوع برخورد پیشوایان دینی (همچون پیامبر6) با اهل تکفیر، به عنوان اسوههای سبک زندگی اسلامی و ارائه معیارهای ایمان و کفر در آموزههای نخستین مسلمین (خصوصاً در کلام و اسناد اهلسنّت) به اعتقاد بر «تجاوز اهل تکفیر از خطوط کلامی اسلام» ثابتقدمتر شویم و حکم عدم جواز تکفیر اهل قبله را به عنوان اصلی مسلّم در جهان اسلام فراگیر کنیم و با شناخت عوامل گسترش این تفکّر منحوط، تکفیر را از صحنه ذهن و عمل برخی خارج کرده تا در این راستا برای کسی بین تکفیر عصر حاضر (بهرغم وجوه تمایزش) با تکفیر صدر اسلام تفاوتی در جدیّت بر حذفش نباشد و هر چه سریع تر زمینه پذیرش استیلای غرب و استعمار برون را بدین وسیله نابود سازیم تا از دستاوردهای آن بهره برداری بیش از این نکند.
(دقیقاً رفتار تندروها و کسانی که در دنیای اسلام کنونی خود را تافته جدا بافته از جامعه اسلامی میدانند چنین است و لذا دیگران را تکفیر میکنند) امّا گمان میکنید با این عکس العمل، پیامبر6 چه رفتاری را از مسلمین نسبت به کسی که با تذکّر و راهنمایی ـ با امر به معروف و نهی از منکر- باز هم به فکر و نیّت غلط خود با سماجت و کج فهمی ادامه داد، درخواست کرد؟ حضرت رو کردند به جمع و گفتند: کیست که این مرد را بکشد!