چکیده:
واقع گرایی دینی، بی تردید یکی از مهم ترین و بنیادی ترین موضوعات مورد بررسی در عرصه الهیات و فلسفه دین معاصر است. آیا حقایق دینی در عالم وجودی عینی و مستقل از آدمیان و اذهان آنان دارند؟ آیا این حقایق آن گونه که هستند و بدون دخالت اذهان آدمیان در این شناخت، قابل شناخت از جانب ما به عنوان فاعل های شناسا هستند؟ در صورت قابل شناخت بودن، آیا این معارف قابل انتقال به دیگران می باشند؟ هدف از این نوشتار، پاسخ دادن با این پرسش ها از دیدگاه مرحوم علامه مصباح یزدی است. روش تحقیق در این نوشتار، کتابخانه ای و اسنادی و در ادامه تحلیل محتوایی است. علامه مصباح یزدی، برای حقایق دینی وجود عینی و مستقل قایل است و آنان را وابسته به اذهان و ساخته و پرداخته آنان نمی داند. همچنین آن حقایق را قابل شناخت می داند و با تقریری خاص از واقع گرایی معرفت شناختی (واقع گرایی تقربی) امکان انتقال آگاهی از حقایق دینی را نیز می پذیرد.
خلاصه ماشینی:
همچنين بايد به اين موضوع نيز اشاره کنيم که براي واقعگرايي نيز، تفسيرهاي گوناگوني ارائه شده که نگرشهاي گوناگوني از حقايق ديني (حتي در ميان انديشمندان مسلمان) را پديد آورده است.
توضيح مطلب اينکه اگر ما در اين مسئله درصدديم که وجود واقعي و هستي مستقل از اذهان برخي موجودات و حقايق ديني را بررسي كنيم، تلاش ما به واقعگرايي و غيرواقعگرايي هستيشناختي ارجاع داده ميشود، اگر در مقام بررسي معرفتشناختي حقايق و گزارههاي ديني هستيم و ميخواهيم امکان شناخت آن حقايق و نيز صدق و توجيه گزارههاي ديني را ـ با توجه به استقلال يا عدم استقلالشان از ذهن ـ مدنظر قرار دهيم، در اين صورت مباحث ما به واقعگرايي و غيرواقعگرايي معرفتشناختي بازميگردد، و اگر درصدديم که معناداري مفاهيم ديني و حقيقت داشتن زبان ديني را اثبات كنيم، مباحث ما رنگ و بوي وقعگرايي معناشناختي به خود ميگيرند.
علامه مصباح يزدي و امکان معرفت به حقايق و گزارههاي ديني پس از پذيرش وجود عيني حقايق ديني، واقعگرايان با مسئلهای تازه مواجه ميشوند؛ آيا امکان معرفت و آگاهي به اين حقايق براي آدميان وجود دارد؟ در ميان کساني که وجود حقايق ديني را پذيرفتهاند، سه ايده قابل توجه وجود دارد: ايده واقعگرايي خام (Naïve Realism)، ايده واقعگرايي انتقادي (Critical Realism) و ايده واقعگرايي تقربي (Approximate realism).
همچنين معصوم بودن انبيا در دريافت وحي و امکان معرفت آنان نسبت به اين حقيقت ديني نيز ازجمله مطالبي است که علامه مصباح يزدي بدان توجه کرده است (همان، ص 287).