چکیده:
با پیروزی انقلاب مشروطه و تأسیس انجمنهای ایالتی و ولایتی، مشروطهخواهان تبلیغات وسیعی با محوریت مبارزه با استبداد و پایان دادن به مناسبات ارباب ـ رعیتی در میان دهقانان ماکو انجام دادند. این اقدامات مؤثر واقع شد و جنبش بزرگی علیه مالکان و خوانین در روستاهای ماکو شکل گرفت. مقالۀ پیش رو بر محور این دو سؤال تدوین گردیده است که علل و زمینههای شکلگیری این جنبش چه بود؟ و چه تبعات و پیامدهایی داشت؟ با استفاده از دادههای نشریات، اسناد و مدارک آرشیوی و کتب تاریخی، با تکیه بر روش توصیفی ـ تحلیلی، به این پرسشها پاسخ داده خواهد شد. دستاورد این پژوهش نشان میدهد که مناسبات ناعادلانۀ ارباب ـ رعیتی در ماکو و تسلط خوانین بیات بر زندگی دهقانان، در کنار تبلیغات گستردۀ مشروطهخواهان در میان روستاییان، از عوامل مهم شکلگیری این جنبش بود. مصادرۀ املاک خوانین، تأسیس انجمنهای روستایی و اخراج اقبالالسلطنه از ماکو از مهمترین پیامدهای این حرکت بود. همچنین اگرچه مشروطهخواهان ایالت آذربایجان محرک این جنبش بودند، در ادامۀ کار هیچ حمایتی از دهقانان ماکو نکردند و اقبالالسلطنه با حمایت گستردۀ مستبدین جنبش دهقانان ماکو را بهشدت سرکوب و نظام ارباب ـ رعیتی را با شدت بیشتر در روستاها برقرار کرد.
With the victory of the constitutional revolution the constitutionalists did extensive propaganda among Maku villagers to draw them to their side. This propaganda, which was centered on the end of lord-serf relations, became effective and a big rebellion was formed in the Maku villages against the owners and landlords. The following article is based on these two questions: firstly, what were the causes and grounds for the formation of this movement? Secondly: What were the consequences of this movement? By using the data of publications, archival documents and historical books, and with descriptive-analytical method, the main topics of the article will be discussed. The result of this research shows that the unfair lord-serf relations in Maku and the dominance of the Bayat poets over the lives of the peasants, along with the widespread propaganda of the constitutionalists among the villagers, were important factors in the formation of this movement. The confiscation of Khanin's properties, the establishment of village associations and the expulsion of Iqbal al-Saltaneh from Maku were among the most important consequences of this movement. Also, although the constitutionalists of the state of Azerbaijan were the driving force of this movement, they did not provide any support to the Mako peasants in the continuation of the work, and this caused Iqbal al-Saltaneh to severely suppress the Mako peasant movement with the broad support of the autocrats, and the lord-serf system in the villages more severely. established
خلاصه ماشینی:
حبل المتين ، س ١، ش ١٤٦ (١٢ رمضان ١٣٢٥)، ص ٢؛ قهرمان ميرزا سالور، روزنامۀ خاطرات عين السلطنه ، به کوشش مسعود سالور و ايرج افشار، ج ٥ (تهران : اساطير، ١٣٧٤)، ص ٣٣٨٥؛ مهدي ملک زاده ، تاريخ انقلاب مشروطيت ايران ، ج ٣ (تهران : انتشارات سخن ، ١٣٨٣)، ص ٤٨١.
٢ عزت الله خان که خواهرزادٔە اقبال السلطنه نيز بود، براي نشان دادن همراهي و همدلي خود با مشروطيت و ارتقاي مقام خود به رهبر مشــروطه خواهان ماکو و تحريک روســتاييان عليه ديگر خوانين ، اعلاني به ريش سفيدان و مباشرين روستاهاي خود فرستاد (٢٤ محرم ١٣٢٥ق /١٧ اسفند ١٢٨٥ش ) و اعلام کرد که به خاطر تشکيل نظام مشــروطيت ، زارعان را از بسياري از تعهدات رعيتي معاف مي کند.
ميرزا جواد و همراهانش نيز با بهره گيري از اختلافات خوانين ماکو و بدون توجه به مخالفت هاي اقبال الســلطنه ، با پشتيباني مشروطه خواهان ماکو، در ماه صفر ١٣٢٥ق / اسفند-فروردين ١٢٨٦ش در اين شهر انجمن برپا کردند.
٤ اما براي مهار قدرت استبدادي اقبال السلطنه و ديگر خوانين ماکو، تشکيل انجمن به تنهايي کافي نبود، زيرا پايگاه اصلي قدرت نظامي و اقتصادي اين مســتبدان در ميان ايلات و روستاييان اين منطقه قرار داشت و بنابراين ، با بسيج عشاير و دهقانان ماکو مي توانستند انجمن و مشروطه خواهان قصبۀ کوچک ماکو را، که جمعيتي در حدود ٢ تا ٨ هزار نفر داشت ،٥ به راحتي قلع و قمع نمايند.