چکیده:
ارتباط علوم ازجمله ارتباط علم فقه با علم کلام اجتناب ناپذیراست. رابطه بین علوم در این تحقیق مشتمل است بر ارتباط علم فقه، ازجمله موضوع غایت و منابع آن با علم کلام؛ که پژوهش در این عرصه حایز اهمیت است. با این وصف، تبیین رابطه علم فقه با علم کلام، جهت معرفت افزایی نسبت به جایگاه علم فقه و رفع شبهه احتمالی، لازم و ضروری است. ازاین رو این پرسش مطرح میگردد که پیش انگارههای کلامی علم فقه کدامند؟ فرض بر این است که مسجل شدن اصل تکلیف و اختیار انسان در عرصه موضوع علم فقه، باور به معاد و ملحقات آن در عرصه غایت علم فقه و خطاناپذیری وحی، عصمت پیامبر (ص) و امامان (ع) در منابع علم فقه، به عنوان پیش انگارههای کلامی علم فقه تلقی میشوند. تحقیق پیش رو توانسته با ابزار کتابخانهای و روش برهان سبر و تقسیم، ابتدا برخی پیش انگارههای کلامی در علم فقه را مورد سنجش قرار دهد و آنگاه از میان آنها پیش انگارههایی از عناوین علم فقه، مانند موضوع، غایت و منابع آن علم را به عنوان نظریه برگزیند و مورد ارزیابی قرار دهد و به این نتیجه رضایت داده است که مسایلی همچون تکلیف، مکلف، حسن تکلیف و اختیار انسان از پیش انگارههای موضوع؛ معاد و ملحقاتش از پیش انگارههای غایت؛ وحی شناسی، راهنماشناسی و مانند آن در منابع علم فقه از پیش انگارههای کلامی علم فقه محسوب میشوند.
خلاصه ماشینی:
از اين جهت لازم است رابطۀ اين دو علم بهروز گردد؛ تا مبلغان و مروجان شريعت اسلام بهجاي بيان احکام فرعي صرف، بتوانند به مباني کلامي فقه در امر تبليغ احکام اسلام بپردازند و جايگاه علم فقه را در فرايند زندگي تحکيم ببخشند، و به اين پرسش پاسخ داده شود که پيشانگارههاي کلامي علم فقه چه چيزهايي هستند؟ مقالۀ حاضر ميکوشد تا با ابزار کتابخانهاي و روش برهان سبر و تقسيم، ابتدا پيشانگارههايي که ممکن است در علم فقه نقش داشته باشند، را مورد واکاوي و تحليل قرار دهد و آنگاه از ميان آنها برخي از پيشانگارههاي کلامي علم فقه مانند تکليف، مکلِّف و اختيار انسان و مانند آن را به لحاظ موضوعشناسي علم فقه؛ معاد، قيامت، ثواب، عقاب، بهشت و جهنم را بهلحاظ غايتشناسي علم فقه؛ عصمت نبي و امام، اعتبار سندي و دلالي وحي، حجيت عقل، اجماع و مانند آن، به لحاظ منبعشناسي علم فقه را بهعنوان پيشانگارههاي کلامي برخي عناصر علم فقه برگزيند و سپس آنها را بهعنوان نظريه به اثبات برساند و به اين نکته بپردازد که علم کلام از مبادي ضروري علم فقه بهشمار ميرود و از اين جهت بر علم فقه تقدم رتبي داشته و جزء مبنا و پايه محسوب ميگردد.
ـ خطاناپذيري وحي: يکي از نکتههايي که فقيه در اجتهاد با منبع قرآن لازم است به آن توجه داشته باشد، خطاناپذيري وحي است و بحث راستيآزمايي وحي از مسائلي است که در علم کلام مورد کنکاش قرار ميگيرد و از مسائل کلامي محسوب ميشود (صدرالمتألهين، 1981، ج 4، ص 9؛ طباطبائي، 1353، ص 147؛ قاضي عياض، 1407ق، ج 2، ص 112).