چکیده:
علم معانی طبق تعریف بزرگان ادب، علم بررسی معانی ثانوی جملهها است.در کتاب معانی و بیان تالیف دکتر علوی مقدم و دکتر اشرفزاده، تعریف علم معانی از زبان سکاکی این چنین آمده است: «قواعدی اس که به واسه آن احوال لفظ شناخته میشود، احوالی که به سبب آنها لفظ با مقتضای حال برابری کند.» (معانی و بیان/ اشرف زاده-علوی مقدم/سازمان مطالعه وتدوین کتب دانشگاهی/ ص 30)
دکتر شمیسا در خصوص علم معانی و وجه تسمیه آن مینویسد: «وجه تشمیه علم معانی از این جاست که گوینده معنا را مابق غرض خود برمیگزیند واین غرض اوست که معنایی خاص یا کاربردی خاص را به میدان میکشد، موضوع علم معانی عمدتا بررسی عبارات و جملات از حیث معانی وکاربردهای ثانوی آن است.» (معانی و بیان 1/شمیسا.سیروس/ پیام نور/ ص 23)
علم معانی به چند مبحث تقسیم میشود از جمله: 1- اسناد خبری 2- احوال مسند الیه 3- احوال مسند 4- انشاء 5- قصر وحصر 6- فصل و وصل 7- ایجاز،اطناب و مساوات (معانی و بیان/ اشرف زاده- علوی مقدم/ص30و31) که ما در این جستار برآن شدیم تا مبحث اطناب را درمثنویهای علی معلم دامغانی بررسی نماییم.
علی معلم دامغانی، یکی از شعرای بزرگ انقلاب اسلامی است که بیش از هرچیز دیگر با مثنویهای حماسیاش، شناخته میشود.
با توجه به قالب شعری ومحتوای اثر این شاعر، به نظر میرسد اطناب در کلام یکی از ویژگیهای اشعار اوباشد، بنابراین در ادامه به بررسی مثنویهای بلند و حماسی علی معلم با اتکا بر مبحث اطناب از علم معانی خواهیم پرداخت.
خلاصه ماشینی:
سیروس/ پیام نور/ ص 23)علم معانی به چند مبحث تقسیم میشود از جمله: 1- اسناد خبری 2- احوال مسند الیه 3- احوال مسند 4- انشاء 5- قصر وحصر 6- فصل و وصل 7- ایجاز،اطناب و مساوات (معانی و بیان/ اشرف زاده- علوی مقدم/ص30و31) که ما در این جستار برآن شدیم تا مبحث اطناب را درمثنویهای علی معلم دامغانی بررسی نماییم.
آنچه در این جستار در پی آن هستیم بررسی کاربرد مبحث اطناب و روشهای آن در مثنویهای کتاب «رجعت سرخ ستاره» است چون به نظر میرسد با توجه به قالب شعری مثنوی و همچنین مفاهیم حماسی، یکی از شیوههای که علی معلم برای پرداختن به مباحث و اغراض خود بکار برده است، اطناب است.
اطناب هم مانند قصر برای مقاصد خاصی انجام میگیرد که بر اساس تعریف دکتر اشرف زاده و دکتر علوی مقدم در کتاب معانی و بیان،اهم آنها عبارتند از: 1- ایضاح بعد از ابهام 2- ذکر عام بعد از خاص 3- تکرار 4- اعتراض 5- تکمیل یا تتمیم مطلب همچنین دکتر شمیسا در کتاب معانی و بیان، شیوه های اطناب را این گونه بر میشمارند: 1- ایضاح بعد از ابهام 2- تکرار به جهت تاکید 3- ذکر خاص بعد از عام 4- برای تاکید در مبالغه 5- برای تکمیل و تاکید 6- ایغال و التفات 7- در مقام حشو ملیح 8- مترادفات بررسی اشعار علی معلم نشان دهنده این است که میتوان شواهدی از برخی معانی در اشعار او یافت در ادامه ضمن توضیح درخصوص این مقاصد در شعر و متن ادبی، نمونه هایی از اشعر علی معلم دامغانی خواهیم آورد.
» (معانی و بیان/ اشرف زاده – علوی مقدم/ص80) نمونههایی از ابیاتی که در اشعار علی معلم مقصد ایضاح بعد از ابهام است: به شهوت شب محتوم چون فرو گیرد, , شبی که بستر از آب از ستاره شو گیرد که مصراع دوم بیت،توضیح شبی است که در مصراع اول اشاره به آن شده است.