چکیده:
قصیدهی ایوان مداین خاقانی، از قصاید زبیای شعر فارسی میباشد که خاقانی، پس از بازگشت از سفر دوم خود از حج، بر اساس حس وطن پرستانة خود به سرایش آن پرداخته است و در آن به عبرت گرفتن از ویرانههای باقی ماندهی آن قصر، توصیه مینماید. اما ابونواس، شاعر ایرانی الاصل، در دربار خلفای بغداد، از جمله قدیمیترین افرادی است که در دو قصیدهی تاریخی خود، بر اساس عرق ملی، به برخی رسوم پادشاهان ساسانی اشاره میکند و چون خاقانی آنها را مایهی عبرت میداند؛ وی در اشعار دیگر خود نیز به پادشاهان ساسانی و رسوم آنان مینازد. پس از ابونواس، بحتری، شاعر عرب که یکی از هنرهای وی، توصیف اماکن زیبا و تاریخی بوده است، در قصیدهای زیباییهای این کاخ عظیم را به تصویر کشیده است. خیام، نیز در رباعی مشهور خود، نسبت به این کاخ سترگ که، جایگاه گرگ و روبه، شده است، افسوس میخورد.
خلاصه ماشینی:
وي با توجه به اين كه شاعري عرب زبان بوده است، در ابياتي از اين قصيده از حمايت پادشاهان ايران نسبت پادشاهان عرب، نوعي اداي دين میكند، ترجاني زاده نيز به خوبي وي را شايستهی تحسين دانسته است و میگويد: «بحتري در اين قصيده سزاوار هر گونه تحسين و ستايش است زيرا كه ايراني نبوده و ايوان مداين كه برهان جلال و عظمت باستاني ايران است از مفاخر اجداد و نياكان قديم او نبوده است و صرفاً به شكرانهی منت و نعمتي كه پادشاهان ايراني بر سيف ذي يزن پادشاه يمن در جنگ با حبشه روا داشتهاند و همچنين به داعي حقيقت پرستي و هوا خواهي از عظمت و بزرگي ايران قديم اين قصيده را سروده است؛ چنان كه خود او نيز در آخر قصيده اين نكات و مطالب را تصريح كرده است: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (عليزاده، 1378: 71) «بحتری در قصیدهای دیگر نیز که در آن صالح بن فضل را مدح کرده، خسرو پرویز و انوشیروان را به گونهای زیبا مدح کرده است.
» (میرزایی، 1392: 251) اما آن چه كه خاقاني را تحت تأثير قرار داده است، قصيدهی زيباي اين شاعر عرب ايراني الاصل میباشد كه به دنبال عقايد شعوبي گري خود، چنين میگويد: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (ابونواس،1962، ج 1: 558 557) کجایند کسانی که قبل از شما صاحب قدرت و عظمت بودند.