چکیده:
بررسیها نشان میدهد که آتشکدههای دوره ساسانی تمایل زیادی به قرارگیری در کنار منابع آب نظیر رودخانهها و چشمهها دارند. شاید در ظاهر نتوان به صراحت الزام وجود منابع آبی در کنار نیایشگاههای دوره ساسانی را تأیید کرد، ولی با بررسی مکان قرارگیری نیایشگاهها درمییابیم که بیشتر آنها در نزدیکی منابع آبی احداث گردیدهاند و یا با طی کردن مسافتی کوتاه به منابع آبی دست پیدا میکنند و یا در برخی موارد در کنار آتشکدهها بنایی برای گرامیداشت آب نیز ساخته میشده است. با وجود فقدانِ اطلاعات در توصیف معماری نیایشگاهها در متون دینی نظیر اوستا، ممکن است بتوان از طریق تطبیق نوشتههای این کتاب در رابطه با جایگاه ایزدانی چون آناهیتا با بناهای به جا مانده از دوره ساسانی مانند آتشکدهها، به شناختی در رابطه با بناهای مرتبط با نیایش آب و آتش در این دوره دست یافت. این پژوهش با هدف پاسخ به این پرسش که آیا ساخت نیایشگاههای مرتبط با آتش در دوره ساسانی در کنار منابع آبی دلایل دینی داشته است یا خیر؟، با شیوه اسنادی و با استناد به شواهد باستانشناختی، تلاش دارد تا دلایل ساخت نیایشگاههای مرتبط با آتش در کنار منابع آب را مورد بررسی قرار دهد. نتایج این پژوهش نشان میدهد که در بیشتر موارد بنایی مختص به نیایش آب ساخته نمیشد و نیایش آب در کنار منابع آب انجام میگرفت که از این نظر نزدیکی بناهای مرتبط با آتش به منابع آب نشانی از دلایل مذهبی انتخاب مکانی آتشکدهها و نزدیکی به منابع آب است.
Studies show that the Sasanian fire temples tend to be near water resources, such as rivers, springs, and streams. However, the necessity of its existence in fire temple’s surrounding could not be confirmed certainly but by studying the locations of fire temples we realize that most of them are built near or at a short distance from water sources, or in some cases, there is a building near fire temples to praise water. Despite the lack of information on describing the architecture of the fire temples in Avesta, the most important source of Zoroastrianism, we juxtaposed its description of Anahita, places, and homes with the architecture of religious places from the Sassanian period that is known. The current study aims to answer the question: did the building of fire temples next to the water sources have religious reasons or not? This study intends to investigate why the fire temples were built near water sources through documentary research methods and by citing archaeological evidence. It may be depicted that in the majority of the cases, no monument used to be built for praising water, and the ritual was held near the water sources. From this view, the proximity of constructing fire temples to the water resources was an illustration of religious justifications for selecting the location of fire temples and their proximity to the water sources.
خلاصه ماشینی:
پيشينه پژوهش 168 گرچه شمار پژوهش ها در مورد بناهاي مرتبط با آتش و آب و به طور کلي نيايشگاه هاي دوره ساساني اندک نيست ، اما هنوز نياز به پژوهش هاي بيشتر در رابطه با موقعيت جغرافيايي قرارگيري چهارتاقيها و آتشکده ها، دلايل نزديکي به منابع آبي و مواردي از اين دست ، وجود دارد تا بتوان تفسير روشن تري از معماري مذهبي دوره ساساني به عنوان يکي از مهم ترين ادوار تاريخ ايران ارائه داد.
گروه دوم بناهايي هستند که در کنار آنها منابع آبي از قبيل قنات ، چاه ، حوض و آب انبار قرار دارد و يا با کشيدن آبراهه و هدايت آن به نزديکي بنا آب مورد نياز را تأمين کرده اند تطبيق توصيفات اوستا و شواهد به جا مانده از معماري دوره ساساني 172 در اوستا مکان و بناي مشخصي براي نيايش توصيف نشده است اما بر اساس برخي يشت ها جايگاه ايزدان بر روي کوه ها و در کنار رودخانه ها عنوان شده است و براي نيايش اين ايزدان به نزديکي کوه ها و رودها ميرفتند.
ساخت تالارهاي ستون دار در کنار آتشکده ها و مجموعه هاي آييني دوره ساساني مانند تخت سليمان (١٩٧٧ ,Naumann) و محوطه بنديان درگز (رهبر، ١٣٧٦) جنبه مذهبي داشته است که با توصيفات اوستا از جايگاه و خانه ايزدبانوي آناهيتا مطابقت دارد و بر اين اساس اين بناها را معبد آناهيتا ميخوانند.