چکیده:
توجه به مبانی در علوم مختلف از آن جهت مهم و قابل توجه است که این مبانی حکم مبادی تصدیقی و اصول موضوعه را در علوم دارند. هدف از مقالهی حاضر، بررسی نقش عناصر اربعه در زیستشناسی گیاهی دوره اسلامی است. فرضیهی این پژوهش بر اصلِ علت مادی بودن عناصر اربعه تاکید دارد که برای نخستین بار بدان پرداخته و استنباط شده است. روش استفاده شده در این مقاله از نوع مطالعات تاریخی با رویکرد تحلیلی است که در نوع خود بینظیر است. یافتههای بدست آمده از بررسی منابع اصیل تاریخی نشان میدهد که عناصر اربعه در دو عرصه نباتشناسی اعم از زیستشناسی نبات و احوال نباتات وجود دارد. از آنجا که چهار عنصر در یک نبات حضور دارند و هر یک از وظیفه ی خاصی برخوردار هستند، بررسی چگونگی تحلیل قوای نبات به چهار عنصر آّب، خاک، هوا و آتش که دارای کیفیت چهارگانهی تری، خشکی، گرمی و سردی هستند، امری ضروری است. همچنین علت تفاوتها و اختلافات در نباتات نیز به تفاوت ترکیب عناصر اربعه در آنها بازمی گردد و احوال و اجزای نباتات نیز بر مبنای نظام چهار عنصری تبیین میشوند.
Basics in various sciences have the authority of confirmative principles and subject principles. The purpose of this article is to investigate the role of four elements in the plant biology of the Islamic period. This research will be done using the library method based on historical studies with an analytical approach. The hypothesis of this research emphasizes that the four elements are the material cause, which has been inference for the first time in this article. The findings obtained from the examination of original historical sources show that there are four elements in two fields of botany, including plant biology and plant conditions. Because four elements are present in a plant and each one has a specific task, it is necessary to analyze the faculties of the plant into four elements (Earth, water, air, & fire) that have four qualities (warmth, coldness, wetness, dryness). Also, the cause for the differences and discrepancies in plants is related to the difference in the composition of four elements in them, and the conditions and parts of plants are also explained based on the four element system.
خلاصه ماشینی:
بـر همین اساس وقتی عناصر اربعه ، علت مادی است پس باید در تبیین همه ی قوای نبات اعـم از قوه ی غاذیه ، قوه نامیه ، و قوه ی مولده نقش ایفا کند که این امر ضمن تبیین در مقاله ی حاضـر، در منابع اصیل نبات شناسی دوره اسلامی نیز کاملا تصریح شده است .
در کتاب مفتاح الراحة می گوید که جوهر نباتات از عناصر اربعه است و این عناصر اصل ، مـاده و موضوع برای هر جسم مرکبی است که در زمین وجود دارد که شامل جمـاد، نبـات و حیـوان است و در این عناصر اربعه ٤ کیفیت حرارت ، برودت ، یبوست و رطوبت هست که به عناصر منتسب هستند علت اختلاف اشیاء و نباتات نیز به اختلاف این عناصر در آن ها بر مـی گـردد (مجهول ، مفتاح الراحة ، ص ٨٢-٨٣) علت اختلاف نباتات در قوت ، ضعف ، طعـم ، رنـگ ، بـو، شکل و صورت به دلیل اختلاف مقادیر اجزاء عناصـر اربعـه در نباتـات اسـت (ابـن وحشـیه ، الفلاحة النبطیة ، ص ٧١٣) به این شکل که هر نباتی اصـلی دارد و اصـل آن کیموسـی (خلـط ) است که هر کیموس مزاج مختص به خود را دارد و از آن کیمـوس بـا آن مـزاج خـاص نـوع خاصی از نبات متکون می شود که متمایز از دیگر انواع است .