چکیده:
شیخ آذری طوسی اسفراینی از شاعران و نویسندگان قرن نهم است که آثاری در نظم و نثر دارد. جواهرالاسرار را در چهار باب در موضوعهای مختلف نوشته است. در این مقاله با شیوة
توصیفی- تحلیلی جایگاه شعر و تفسیر اشعار شاعران در نسخة خطی این اثر بررسی شده است. شیخ آذری در این کتاب علاوه بر اینکه یک فصل و یک باب مشخّص در شرح و تفسیر اشعار شاعران دارد، در بابهای دیگر نیز از شعر برای نشان دادن سواد علمی و ادبی، زیبایی شناسی، تفسیر و تبیین اندیشه مضامین مختلف به اقتضای متن استفاده کرده است. با شرح و تفسیر اشعار، او را باید جزو اوّلین شارحانی بنامیم که توانسته اشعار شعرا را شرح دهد. در شرح اشعار، به شرح ساختار شعر، خوانش شعر بر مبنای قواعد دستوری، شرح مفاهیم نمادین عرفانی شعر، توضیح تلمیحات و واژههای مشکل، توضیح اطّلاعات علمی در شعر، تفسیر عرفانی اشعار و بررسی زندگینامة شاعران و نقد اشعار آنها پرداخته است. نتایج تحقیق با این دستاورد نشان میدهد: جواهرالاسرار منبع مفیدی در شرح اشعار دشوار شاعران، معرّفی زندگی و نقد اشعار آنها میباشد که در تحقیقات علمی میتواند به صورت یک کتاب مرجع استفاده شود و درستی و نادرستی آن بررسی گردد.
Sheikh Azari-e Tusi-e Esfarayeni was a poet and author, with works in prose and poetry, who lived in the ninth century AH. He has written Jawahiru'l-Asrar in four chapters on different subjects. In this paper, using a descriptive-analytical method, the status of poetry and poems has been investigated in a manuscript of this work. Sheikh Azari has dedicated a chapter of this book to the exegesis and interpretation of poems. He has also used poems in other chapters. He has used poetry to show his scientific and literature literacy, to improve his writings aesthetically, and to clarify and interpret various topics wherever the text needed clarification and interpretation. He is among the first poem exegetes. In his poem exegesis, he has explained poem structure, given a poem-reading based on grammar, exegeted theosophical concepts in the poems, explained allusions and difficult words, described scientific information of the poems, given theosophical exegeses for the poems, reported the poets’ biography, and commented on their poems. The results show: Jawahiru'l-Asrar is a useful source in exegeting difficult poems of poets, introducing their lives, and commenting on their poems. It can be used as a reference in studies and its accuracy be investigated.
خلاصه ماشینی:
شیخ آذری در این کتاب علاوه بر اینکه یک فصل و یک باب مشخّص در شرح و تفسیر اشعار شاعران دارد، در بابهای دیگر نیز از شعر برای نشان دادن سواد علمی و ادبی، زیبایی شناسی، تفسیر و تبیین اندیشه مضامین مختلف به اقتضای متن استفاده کرده است.
شیخ آذری از مشاهیر بزرگ عصر تیموری است که جواهرالاسرار را، با یک دیباچه، چهار باب در موضوعهای قرآن، حدیث، عرفان و شعر تألیف کرده است، كتاب دارای نثری روان، آمیخته با واژهها و جملههای عربی و تا حدّی متمایل به صنایع ادبی است، امّا در کلّیّت سبکشناسی مطابق نثر دورۀ تیموری ساده میباشد.
در ارتباط با جایگاه و بررسی شعر شاعران، فقط مهدویفر(1392) در مقالۀ «شرح دو بیت خاقانی از شیخ آذری طوسی» صرفاً شرحی که آذری طوسی بر دو بیت خاقانی نوشته، توضیح داده است، همچنین در مقالۀ چاپ شده نگارندگان در ماهنامۀ بهار ادب نیز در بخش سبک فکری، تفسیر اشعار آمده است، امّا به بررسی جامع در جایگاه شعر و شرح اشعار پرداخته نشده و صرفاً در حدّ یک شاخصه سبکی است.
در ميان دانة خشخاش سندان يافتم, , دوش وقت صبحدم بر چرخ پالان يافتم «در مورد این بیت و شرح غزل آن کتاب و مقاله نوشته شده است و همگی آن را منسوب به مولوی دانستهاند، امّا شیخ آذری نام شاعر برای آن نیاورده است.