چکیده:
یکی از مکاتب اخلاقی مهم و مشهور و تاثیرگذار، فایدهگرایی (Utilitarianism) است. فایدهگرایی در اوایل قرن هجدهم توسط جرمی بنتام (Jeremy Bentham / 1748ـ1832م) و جان استورات میل (John Stuart Mill / 1806ـ1873) مطرح شد که مهمترین طرفداران این نظریه و نگاه فلسفی بوده و بهعنوان فایدهگرایان سنتی ملقب و مشهورند. از مهمترین و مشهورترین آثار دربارۀ فایدهگرایی، کتاب «مقدمهای بر اصول اخلاق و قانونگذاری»،( An Introduction to the Principles of Morals and Legislation) است. این کتاب نوشتۀ جرمی بنتام بوده و در آن مبانی فایدهگرایی مطرح شده است. در این مقاله کتاب مذکور، براساس معارف اسلامی (آیات و روایات) و نظرات اندیشمندان حوزۀ فلسفۀ اخلاق؛ تبیین، تحلیل، و نقد شده است. مطالب کتاب مذکور بهصورت پراکنده در برخی مقالات و کتابهای حوزۀ فلسفۀ اخلاق مطرح شده و تاکنون تحلیل و نقد مستقلی به این امر اختصاص داده نشده است.
خلاصه ماشینی:
بررسی کتاب «مقدمهای بر اصول اخلاق و قانونگذاری» اثرِ جرمی بنتام علی قنبریان 1 1 دانشآموختۀ پسادکتری دانشگاه تهران / فلسفۀ اخلاق چکیده یکی از مکاتب اخلاقی مهم و مشهور و تأثیرگذار، فایدهگرایی (Utilitarianism) است.
10-11) بنتام زهد را در تعارض با اصل سودگرایی و لذتگرای میداند اما در جایی دیگر از کتابش تصریح میکند که متدینان و خداباوران لذاتی را میچشند که هیچگاه در ذائقۀ ماتریالیستها و مادیون نیست: «لذات تقوا با اطمینان انسان به این امر همراه است که ارادۀ خیر یک موجود متعالی را بهدست آورده یا از قبل دارد.
بنتام با مغایر دانستن اصل ترحم و تنفر با اصل سودمندی، به این نتیجه میرسد که این اصل تنها معیار درستی هر عملی است که هرگونه توجیهی را بیشاز این نمیپذیرد و به آن نیاز هم ندارد؛ یعنی در اندیشۀ وی تنها اصلی که میتوان از آن بهعنوان معیار در بازشناسی خوب از بد، درست از نادرست، شایست از ناشایست نام برد، اصل سودمندی است و قرار گرفتن هر اصل دیگری به عنوان معیار فعل اخلاقی، جز خرافهپرستی و دوری از سعادت نخواهد بود (غلامعلی احمدی، نقد و بررسی سودگروی در فلسفۀ اخلاق، ص34ـ35).
بررسی هیچ قسمتی از نظریۀ اخلاق بنتام بیشاز این نظرش که لذات و آلام قابل اندازهگیری هستند مورد توجه و انتقاد قرار نگرفته است.
بنتام در کتاب «مقدمهای بر اصول اخلاق و قانونگذاری» چهار منبع و پشتوانه را برای لذت و درد در نظر گرفته است: جسمانی؛ سیاسی؛ اخلاقی؛ مذهبی و تصریح میکند که هیچ تفاوتی بین لذتها و دردها نیست مگر در کمیت: «هیچ تفاوت ذاتی بین لذتها و دردهای ناشی از هریک از پشتوانهها وجود ندارد.