چکیده:
شیخ محمود سنندجی متخلّص به «عارف» از شاعران و عارفان گمنام فارسی سرای در قرن سیزدهم هجری در شهر سنندج و در دورة قاجار بوده است. وی از پیروان طریقت نقشبندیّه بوده که در این طریقت به مقام خلافت و جانشینی مرشد و پیر طریقت رسیده است. شیخ محمود عارف، علاوه بر مقام بلند عرفانی و فقهی، شاعری توانا و زبر دست هم بوده و دیوان شعری از وی مشتمل بر ۶۹۳۲ بیت به یادگار مانده که تاکنون بررسی و تصحیح نشده است و از دید محقّقان و پژو هشگران ادبیّات فارسی پنهان مانده است. این دیوان در قالبهای گوناگون شعر فارسی مانند: قصیده، غزل، قطعه، ترجیعبند، تضمین، مستزاد، رباعی، تخمیس و فرد است. وی شاعری مسلّط به رموز و فنون شاعری است که به تعداد تمام حروف الفبا در دیوانش قافیه ساخته است. از دیوان شیخ محمود سه نسخه تاکنون شناسایی شده که یک نسخه در کتابخانه اوقاف شهر سلیمانیّه عراق، و دو نسخة دیگر در آرشیوها و مجموعههای شخصی داخل کشورمان نگهداری میشود. محتوای اشعار شیخ محمود عارف، مضامین صوفیانه، عرفانی و مباحث اخلاقی و دینی است. وی عارفی پاک باخته است که در دیوانش فقط یک صدا شنیده میشود آن هم صدای سخن عشق الهی و عرفانی است. این نوشتار برای اوّلین بار به بررسی سبکی قصاید و غزلیّات دیوان عارف از منظر سبک شناسی لایهای میپردازد.روش تحلیل در این نوشتار تحلیلی – توصیفی است وتلاش شده تا با بررسی شعر عارف به تجزیه و تحلیل سبکی آنها بپردازد. پس از بررسی اشعار عارف سنندجی مشخّص شد که در لایه واژگانی شاعر به خاطر تفکّر صوفیانه کاربرد واژگان ذهنی و خانقاهی زیاد است. در لایة اوایی، تاثیر پذیری از ساختار واژگانی زبان کردی که زبان مادری شاعر است، دیده می شود. در لایة بلاغی استفاده از تشبیه و استعاره و تلمیح بسیار زیاد است و شاعر با توجّه به تفکّر صوفیانه از زبان رمزی و استعاری بیشتر استفاده کرده است. در لایة نحوی، شاعر با توجّه به شیوة دورة بازگشت ادبی به تقلید از روش بزرگان سبکهای خراسانی و عراقی پرداخته است.
Sheikh Mahmoud Sanandji nicknamed "Arif" was one of the unknown Persian poets and mystics who lived in the city of Sanandaj in the 13th century of Hijri during the Qajar period. Sheikh Mahmoud Aref, in addition to his high mystical and jurisprudential status, was also a powerful and rude poet, and his poetic collection of 6932 verses has been left behind, which has not been reviewed and corrected so far, and has remained hidden from the eyes of researchers and researchers of Persian literature. This divan is in various forms of Persian poetry such as: Qaseedah, Ghazal, Qatah, Tarjie Band, Tazmeen, Mastzad, Rabai, Takhmis and Fard. He is a poet who is proficient in the codes and techniques of a poet who has made rhymes with all the letters of the alphabet in his Diwan. Three copies of Sheikh Mahmoud's Diwan have been identified so far, one copy is in the endowment library of Sulaymaniyah, Iraq, and the other two copies are in archives and personal collections in Iraq. Our country is preserved. The content of Sheikh Mahmoud Aref's poems are Sufi, mystical themes and ethical and religious topics. He is a pure mystic who only one voice can be heard in his divan, and that is the voice of divine and mystical love. This writing is for the first time. Bar examines the style of Divan Aref from the perspective of layered stylistics.