چکیده:
در این پژوهش واژههای مختوم به –ی فارسی در گفتار گویشوران ترکی آذربایجانی در چارچوب مدل زبان ماتریس مطالعه شده است. دادهها از تعاملات زبانی گویشوران ترکی آذربایجانی در بافتهای مختلف محاورهای گردآوری شدهاند. پژوهش حاضر به روش توصیفی-تحلیلی انجام یافته است. ابتدا صورتهای مختلف تکواژ وابستۀ همنام –ی فارسی طبق فرضیۀ دسترسی متفاوت، به تکواژهای نظاممند متقدم (-ی اشتقاقی و –ی نکره) و تکواژهای نظاممند بیرونی متأخر (–ی دوم شخص مفرد فعل و –ی صورت تصریفی فعل بودن در زمان حال) طبقهبندی و سپس تظاهر آوایی همین تکواژها در گفتار گویشوران ترکی آذربایجانی براساس اصول و فرضیههای مدل زبان ماتریس تحلیل شد. عدم ظهور تکواژهای وابستۀ -ی دوم شخص مفرد فعل و –ی صورت تصریفی فعل بودن در زمان حال در گفتار گویشوران ترکی آذربایجانی، به دلیل ماتریسبودن زبان ترکی آذربایجانی بوده است تا تکواژهای نظاممند بیرونی متأخر آن زبان در سطح صورتبندی انتخاب شوند و چارچوب نحوی-ساختواژی زبان ترکی آذربایجانی را بر جملات حاکم کنند. اما تکواژهای نظاممند متقدم فارسی (-ی اشتقاقی و –ی نکره) به دلیل تأثیرگذاری در معنا و مفهوم جملات، نقشی در تعیین ساخت نحوی جملهها ندارند و بهراحتی میتوانند با ملحقشدن به سازههای محتوایی، در گفتار گویشوران ترکی آذربایجانی ظاهر شوند. بنابراین، بین انتخاب تکواژها در سطوح انتزاعی تولید گفتار و ظهور یا عدم ظهور آنها در گفتار گویشوران دوزبانه ارتباط وجود دارد و میتوان در چارچوب این مدل، راهیابی یا عدم راهیابی سازهها از زبانی به زبان دیگر را تبیین کرد.
The aim of this paper is to study the words ending to Persian suffix -i in speech of Azerbaijani speakers based on MLFM. The data have been collected from Azerbaijani speakers’ speech in different contexts. The research method is descriptive-analytic. At first, the different forms of Persian homonymous bound morpheme -i were classified into: early system morphemes and late outside system morphemes according to differential access hypothesis. Then the data were analyzed based on the principles and hypothesis of MLFM. Azarbaijani is matrix language in all data due to uniform structure principle of MLFM. According to differential access hypothesis, late outside system morphemes are structure maker and they determine the syntactic order of constituents in the sentences, meanwhile early system morphemes play role in transferring of meaning. Azerbaijani as a matrix language causes its late outside system morphemes activates at formulation level to assign Azerbaijani morpho-syntactic frame on the sentences. So Persian late outside system morphemes do not appear in speech of Azerbaijani speakers. Persian early system morphemes (-i as a derivational morpheme and –i as an indefinite morpheme) do not have any role in determining syntactic structure of sentences, therefore they can be transferred to Azerbaijani speakers’ speech by being added to Persian content morphemes. It seems there is a relation between different morpheme nature (their selection at different abstract level) and their transferring to other languages. So MLFM is more efficient in explaining language contact phenomenon.