چکیده:
جغرافیای پراکندگی زبانی یکی از مهمترین مباحث مطالعات تاریخ اجتماعی است. زبان و پراکندگی زبانی، همانند همهی پدیدههای اجتماعی دیگر، با گذر زمان به طور مداوم دچار تحول شده، تصویری متفاوت از جغرافیای انسانی یک منطقه ایجاد میکند. پژوهش حاضر در پی بررسی جغرافیای پراکندگی زبانی فلات ایران در قرن هشتم هجری است. پاسخ به سوالاتی نظیر این که ساکنان فلات ایران در آن هنگام به چه زبانهایی صحبت میکردند؟ پراکندگی زبانی فلات ایران تابع چه الگوهایی بود؟ و هر کدام از این زبانها چه تحولاتی را در قرن هشتم پشت سر گذاشتند؟ محور اصلی پژوهش حاضر را تشکیل میدهد. در این راستا، تحقیق پیش رو به واکاوی الگوهای تداوم و تغییر در وضعیت زبانی فلات ایران در مقایسه با دورههای پیشین پرداخته است. رویکرد این پژوهش، توصیفی-تحلیلی است و روش گردآوری اطلاعات آن، مطالعات کتابخانهای است.
Linguistic diversity is one of the most fundamental topics in social history. Similar to all social
phenomena, geographical distribution of languages changes over time and shapes unique
anthropogenic pictures. The present paper investigates the geography of linguistic diversity in the
Iranian Plateau during the 13th century AD – or the 8th century Hijri – answering questions like
which languages did the inhabitants of the Iranian Plateau speak, what were the determining
patterns of linguistic diversity, and what changes did each one of these languages underwent
during this period. In this regard, this paper analyzes the 13th-century patterns of change and
continuity for each of the major languages in the region and compares them with their status
during earlier periods. This research is descriptive-analytical based on secondary data analysis.
خلاصه ماشینی:
پژوهش حاضر در پی بررسی جغرافیای پراکندگی زبانی فلات ایران در قرن هشتم هجری است.
همچنین، مطالعهی تاریخ سیاسی نیز اطلاعات مهمی دربارهی اقوام در اختیار ما قرار میدهد؛ مخصوصاً در مورد لر ها که (حداقل) از قرن هفتم به بعد به عنوان نیروی نظامی مزدور در درگیریهای داخلی فلات ایران مشارکت میکردند.
2- زبان کردی زبان کردی شاخهای از زبانهای غربی ایرانی است که گویشوران آن در قرن هشتم عمدتاً در نیمهی شمالی زاگرس زندگی میکردند.
5- زبان تالشی زبان تالشی یکی از زبانهای ایرانی غربی است که گویشوران آن در قرن هشتم عمدتاً در منطقهی گشتاسف در جنوب باکو در ساحل غربی دریای خزر زندگی میکردند.
از طرفی احتمالاً در شهر مراغه هم تالشزبانها سکونت داشتند (همان: ۸۸)؛ زیرا مستوفی به علت شباهتهای زبانشناختی زبانهای تالشی و تاتی از واژهی «پهلوی» برای اشاره به هر دو زبان استفاده کردهاست.
5- زبان تاتی (آذری قدیم) تاتها گروهی از اقوام ایرانی بودند که در شمال غربی ایران و جنوب قفقاز زندگی میکردند.
در قرن هشتم علاوهبر شهرها و قصبههای پراکنده در آذربایجان، که در اختلاط زبانی و نژادی با ترکزبانها به سر میبردند، به نظر میرسد شهرهای زنجان و (احتمالاً) مراغه (چون مستوفی از اصطلاح پهلوی هم برای اشاره به زبان تاتی و هم تالشی استفادهکردهاست - شاید به علت شباهتهای زبانی) بزرگترین مراکز جمعیتی تاتزبانها بودهاند (همان: ۶۲).
از آنجایی در خوی در آذربایجان هم ختاییان زندگی میکردند و آن منطقه به ترکستان ایران مشهور بود، میتوان با احتیاط فرض را بر این گذاشت که قراختاییان کرمان نیز به زبان ترکی سخن میگفتند.