چکیده:
یکی از مسائلی که ذهن بشر را از قدیم الایام جلب نموده ، مسئله علت غایی است که یک امر فطری بوده و انسان را وادار به کشف الاسرار و رموز پدیده های عالم و نظام هستی نموده و حتی سبب توسعه تمدن و فرهنگ عظیم بشری گردیده است . اگر نبود چراهای مطرح شده در ذهن انسان ، و اگر نبود ذهن هدف طلب و غایت جوی بشر ، گره از هیچ مشکل عقیدتی ، علمی ، سیاسی ، فرهنگی و ... در سراسر عالم انسانی ، گشوده نمی شد و اکنون از صنعت ، تکنولوژی ، توسعه و تضارب اندیشه های بشری خبری نبوده است . ...
خلاصه ماشینی:
"یعنی غایت، یک ماهیت و تصور و یک مرحله متقدم دارد که همان صورت ذهنی غایت است در ذهن فاعل و از این جهت مقدم بر علت فاعلی و خود، علت علیت علت فاعلی میباشد زیرا اگر آن غایت در ذهن فاعل نباشد هیچگاه فعل از فاعل صادر نمیگردد.
4. علت فاعلی اگر فعلش ناشی از ارادهاش باشد و اراده او پس از علم او به غایت و پس از تصور فعل توسط فاعل باشد، آن را «فاعل بالقصد» گویند به نحوی که اگر قصد و اختیار او نباشد، قدرت او در انجام فعل و ترک آن، حالت یکسان دارد.
». هرگاه علت فاعلی، از نوع فاعلیت بالتجلی باشد چون علم به فعل خود دارد و علم او به فعل خودش قبل از تحقق فعل میباشد و این علم به فعل، یک علم اجمالی است که با همین علم، ذات خود را با همه کمالات و صفات و اسماء و افعال به صورت کشف تفصیلی، ادراک میکند و ادراک ذات، مستلزم دوست داشتن و محبت به ذات خویش است و همین دوست داشتخویش در خدای تعالی اراده محسوب میشود، پس خدای تعالی با ادراک خود آنچه را از او صادر میشود نیز ادراک میکند و چون با ادراک خویش، لوازم ذات خویش از جمله اسماء و افعال و آثار خود را ادراک میکند و در پرتو محبت به خود، به افعال و آثار خود هم محبت میورزد و آنها را ایجاد میکند، پس در حقیقت، مقصود اصلی از افعال و آثار الهی، خود ذات الهی بوده نه چیزی بیرون از ذات خودش."