چکیده:
مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه،نوشته عز الدین محمود کاشانی یکی از آثار گرانبهای عرفانی منثور فارسی در موضوع تصوف و اخلاق است که در میان آثار فارسی قرن هفتم به بعد کمنظیر است.دوستان و مریدان کاشانی،پیوسته از او میخواستند تا عوارف المعارف شیخ شهاب الدین عمر سهروردی قدس الله روحه را به فارسی ترجمه کند و او به عللی تن به این کار نمیداد تا سرانجام در برابر درخواست دوستان سر تسلیم فرود آورد و تصمیم گرفت کتابی به فارسی نویسد که افزون بر مطالب عوارف،مضامین بکر و نو دیگری را نیز در برداشته باشد.این کتاب حاصل این تلاش است.
مصباح الهدایه را اولین بار در سال 5231 شمسی،استاد فرزانه روانشاد جناب آقای جلال الدین همایی رضوان الله تعالی علیه با افزودن تعلیقات و مقدمهای بیبدیل-که به نظر اینجانب ارزشی همسنگ بل بیش از خود کتاب دارد-تصحیح،و به شیفتگان متون عرفانی عرضه کرد.
با اینکه روانشاد در ترجمه و تعیین مستندات بیتهای عربی عنایت و استقصای فراوان نمود، ترجمه و تعیین مستندات برخی از بیتها خواسته یا ناخواسته از نگاه تیزبین آن زنده یاد به دور ماند.
نگارنده در این مقاله سر آن دارد که با بضاعت مزجاهء خود به منظور تجدید نام و یاد آن فقید سعید در حدامکان به ترجمه و تعیین مستندات این بیتها بپردازد.امید است قبول افتد و در نظر آید.
خلاصه ماشینی:
"این بیت مطلع قصیده تائیه معروف ابن فارض مصری شاعر دوره عباسی است(ابن الفارض،
این بیت با دو بیت دیگر در دیوان لزوم مالا یلزم أبو العلاء المعری چنین آمده است:
این بیت از أبو تمام شاعر عصر عباسی است در قصیدهای به مطلع(أبو تمام،8141:ج 1،ص
شاعر در این قصیده أبو سعید محمد بن یوسف را مدح میکند و به انسان زاهد و عابدی
بعضی بر این بیت أبو تمام ایراد گرفته و گفتهاند چگونه امکانپذیر است که«زمانه»صوف
أبو هلال عسکری نیز این بیت را جزو شواهد استعاره آورده است(أبو هلال،9141:ص 303).
نیز بدون ذکر نام گوینده آن آمده از أبو المعالی عبد الملک بن أبی نصربن عمر از اهل جیلان است.
ترجمه فارسی این دو بیت به شعر،که منسوب به فخر الدین عراقی است،چنین است:از صفای می و لطافت جام به هم آمی خت رنگ جام و مدام
عباسی در معاهد التنصیص نیز بیتها را به أبو الشیص نسبت داده است(عباسی،7631:ج 4،ص
این بیت از قصیدهء أبو عبدالله محمد بن صالح علوی است(أبو الفرج الاصفهانی،8141:ج
بیت ما نحن فیه ار صاحب أمالی چنین آورده است:فدنا لینظر أین لاح فلم یطق نظرا إلیه و رده سجانه
این دو بیت را در التعرف لمذهب اهل التصوف به جنید نسبت داده است(کلاباذی،3141:
این دو بیت در التعرف لمذهب أهل التصوف(همان،ص 331)و تاریخ دمشق آمده است و
ابن هشام در شرح الفیه در مبحث مفعول له به این بیت استشهاد کرده و گفته است که
(2)-صاحب عقد الفرید در ج 2،ص 471،این بیت را به أبو میاس اسناد داده است."