چکیده:
نهاد حسبه در تاریخ حکومت مسلمانان از نهادهای وابسته به تشکیلات قضایی و وظیفه آن
نظارت بر امور شهری و رفتار شهروندان بوده است.
آغاز شکل گیری نهاد حسبه در تاریخ اسلام مورد اختلاف صاحب نظران و مورخان است; برخی
تاریخ تشکیل این نهاد را به زمان پیامبر اکرم (ص) و جانشینان وی باز می گردانند و
عده ای دیگر به دوره اموی و عباسی. در این مقاله نگارنده ضمن بیان آرای گوناگون و
نقد آن ها., شکل گیری سازمان حسبه در آغاز خلافت عباسی را به صواب نزدیکتر می داند.
خلاصه ماشینی:
"این دیدگاه در کتاب ((احکام السلطانیه)) ماوردی (م 450 ه'''') چنان بزرگ نمایی شده است که وی سعی کرده است امر به معروف و نهی از منکر را تقریبا منحصر در یک نهاد حکومتی, یعنی سازمان حسبه, کند و از حسبه تعریفی کاملا فقهی ارائه داده است: ((حسبه همان امر به معروفی است که آن معروف ترک شده و نهی از منکری است که آن منکر آشکار شده است))(2) گرچه کاربرد اصطلاح ((حسبه)) مربوط به اوایل قرن دوم هجری می باشد, اما نمونه های فراوانی را از سیره و سنت پیامبر اکرم(ص) و جانشینان او می توان یافت که ایشان بر رفتار شهروندان به ویژه عملکرد بازاریان نظارت داشته و آنان را امر به معروف و نهی از منکر می کردند.
(8) باید یادآور شد که اطلاق واژه حسبه به اداره امور بازار در دوره اموی, به ندرت در منابع آمده است(9) و بیش تر از عبارت ((العامل علی السوق)) و ((والی السوق)) و ((صاحب السوق)) و ((العریف)) به جای محتسب و نیز ((استعمله علی السوق)) و ((ولی علی السوق)) و امثال آن برای حسبه استفاده شده است; از این رو اگر استعمال واژه حسبه در این گزارش های نادر به واقع حکایت از کاربرد این واژه در اواخر عصر اموی داشته باشد, نه کاربردی تسامحآمیز از سوی مورخانی که در دوره عباسیمی زیستند و با واژه حسبه آشنایی کامل داشتند, می توان نتیجه گرفت که اولین نشانه های کاربرد واژه حسبه, در اوایل سده دوم هجری و در زمان حکومت امویان بوده است."