چکیده:
تحقیق درباره تاریخ اجتماعی اقوام و جوامع گذشته ، رویکردی جدید به تاریخ است که یافته های بسیاری فراروی تاریخ پژوهان قرار می دهد. بر خلاف سبک سنتی تاریخ نگاری ، تاریخ اجتماعی عهده دار کشف لایه های پنهان و بررسی سبک زندگی و نوع تفکر انسان های پیشین است . نویسنده در این مقاله بر مبنای همین رویکرد سعی می کند تا وضعیت اجتماعی و سبک زندگی شیعیان را در قرن پنجم هجری بررسی نماید.بر این اساس ، در ابتدا عوامل مؤثر در شکل گیری تاریخ اجتماعی ؛ نظیر نژاد، مذهب ، وضعیت جغرافیایی و...،بررسی می گردد و در ادامه به مؤلفه های تاریخ اجتماعی ؛ از قبیل معیشت ، آداب و رسوم ، نظام ارتباطی عالمان دینی با مردم ، مهاجرت ها و جابه جایی های شیعیان و...، پرداخته خواهد شد.
خلاصه ماشینی:
از آنجا که سعی بر آن است تا با مطالعه منابع مختلف، زندگی اجتماعی شیعیاندر قرن پنجم بررسی شود، باید به این نکته مهم توجه کرد که در اوایل قرن پنجمهجری که هنوز دولت شیعی آل بویه در منطقه ایران و عراق در اقتدار بود، ایندولت تا حدودی توانسته بود زمینههای ایجاد امنیت و آزادی نسبی را برای شیعیانفراهم آورد؛ در نتیجه، تحولی اساسی در ابعاد مختلف حیات فکری و سیاسیشیعیان ایجاد شد؛ لذا بررسی و مطالعه این دوره از اهمیت خاصی برخوردار است.
در این خصوص، نباید اشکال شود که این مربوط به قرن پنجم نیست؛ چراکه یک رسم و عادت اجتماعی، مثل یک جشن یا یک رفتار اجتماعی خاص،معمولا برای سالهای متمادی باقی میماند، مگر این که اتفاق بزرگی، مثل جنگ یامهاجرت، رخ دهد که آنها را تحت تأثیر قرار دهد؛ چنانچه اگر گزارشی نشان دهدکه یک اثر تمدنی، مانند مسجد، برای شیعیان فلان شهر در نیمه قرن چهارم وجودداشته، طبیعی است که این اثر برای سالهای زیادی پابرجا مانده و میتوانسته ازمؤلفههای تاریخ اجتماعی قرن پنجم نیز به حساب آید.
2. مذهب: در اینجا باید به دو جنبه توجه کرد: یکی آن که بدانیم که آداب ورسوم مذهبی خاص شیعیان در قرن پنجم چه بوده است و نکته دیگر این که شیعه،در سایه حکومت آل بویه، از چنان قدرت و نفوذی بهرهمند بود که میتوانستآزادانه آداب و رسوم خویش را عملی کند.
1 با توجه به اینکه گزارش از نیمه دوم قرن چهارم است و در آن منطقه کرخ یکی ازآبادترین بخشها معرفی شده است، چنین به نظر میرسد که این شهر در سالهایبعد و با آمدن بویهیان رونق دوچندانی گرفته باشد.