چکیده:
حق و تکلیف از مباحثی است که فقیهان و اندیشمندان مسلمان، بیشتر آن را در حوزه
فقه و آثار فقهی مورد بحث قرار میدادند، اما در چند دهه اخیر برخی محققان به آن
صبغه کلامی داده و در این عرصه نیز آن را مورد مداقه قرار دادهاند. این موضوع به
سبب عدم طرح یا کم رنگ بودنش در آثار کلامی متکلمان سلف، در زمان معاصر
مورد چالش جدی قرار گرفته است؛ به اندازهای که شماری ادعا کردهاند دین رویکردی
تکلیفمحور داشته، در حالی که انسان معاصر حقمدار است نه تکلیفگرا، و یا مفهوم
حق در گذشته و امروز تفاوت کرده است؛ زیرا حق در گذشته مفهوم اخلاقی داشته،
ولی امروز مراد از حق، مفاد حقوق بشر امروزی است. و نیز گفته شد که ادیان الاهی
سعی کردهاند جهت بندهپروری انسانها را پرورش داده، روحیه تعبد و تسلیمپذیری او
را احیا نمایند، نه آزادیخواهی و کمالجویی او را. انسان سنتی و انسان مدرن
نمیتوانند تعریف واحدی در حق داشته باشند. دین شاید نیازهای انسان سنتی را
برآورده میساخت. اما پاسخگوی همه حقوق انسان مدرن نخواهد بود.
این مقاله، پاسخ به شبهاتی است که در آثار و مقالات برخی محققان و نویسندگان
در این زمینه مطرح شده است.
خلاصه ماشینی:
"این موضوع به سبب عدم طرح یا کم رنگ بودنش در آثار کلامی متکلمان سلف، در زمان معاصر مورد چالش جدی قرار گرفته است؛ به اندازهای که شماری ادعا کردهاند دین رویکردی تکلیفمحور داشته، در حالی که انسان معاصر حقمدار است نه تکلیفگرا، و یا مفهوم حق در گذشته و امروز تفاوت کرده است؛ زیرا حق در گذشته مفهوم اخلاقی داشته، ولی امروز مراد از حق، مفاد حقوق بشر امروزی است.
این نگاه متعارف متفکران اسلامی در باره پیوند دین و رعایت حقوق انسان است، اما برخی از عالمان دینی با افقی عارفانه به مسئله نگریسته و مکلف شدن در زمان تکلیف را به نوعی حضور و تشرف به بارگاه ذات ربوبی تعبیر کردهاند.
آیا مراد از انسان همین جسم ظاهری و شکل صوری است یا شاکله وجودی او گذشته از بعد طبیعی دارای حیثیت فرا طبیعی نیز هست؟ انسان از نگاه متفکران غربی برای بررسی موضوع انسانشناسی در غرب لازم است سه دوره مورد توجه قرار گیرد: الف) انسان دوره ما قبل مدرن: متفکران پیش از دوره جدید در غرب، انسان را با توجه به طبیعت او تعریف کرده و گفتهاند: انسان طبیعتی تغییرناپذیر دارد، زمین مرکز هستی است و انسان به جهت شرافت و منزلتی که دارد در مرکز و کانون هستی قرار گرفته است، عالم طبیعت دارای نظمی خاص است و هدف از خلقت انسان، هماهنگی او با نظام طبیعت است."